پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده خداوند متعال در نهاد تمامي انسان ها نيرويي هدايت گر به وديعت گذارده و آدمي را به پيامبر دروني به نام عقل مجهز ساخته است . در قرآن كريم، آيات فراواني وجود دارد كه حاكي از اين است كه اين كتاب آسماني نه تنها با داده هاي عقلاني به ستيز بر نخواسته، بلكه به صورت هاي گونان بر پيام هاي آن مهر تاييد زده است. واژه «عقل» در طول تاريخ، همواره توجه همه انسان ها را به درك مفهوم واقعي خود جلب كرده است. تحقيق حاضر كه به روش توصيفي-تحليلي گردآوري شده در پي پاسخ دادن به اين سوال اساسي است كه مفهوم عقل از ديدگاه قرآن و روايات چيست و موارد ارجاع به آن از منظر آيات و روايات كدامند در اين پژوهش پس از بيان معناي لغوي اين واژه مانند حبس ، منع ، امساك ، تدبر و قوه عاقله به ارتباط ميان آن ها با مفاهيمي كه در علوم مختلف مانند فلسفه ، عرفان ، كلام و اخلاق براي واژه «عقل» بيان شده اند، مفهوم اين واژه را در نصوص ديني بررسي شده است و نتايج به دست آمده را در سه معني ، ادراك ، قوه عاقله و نيروي هدايت گر مي توان خلاصه كرد ؛ با اين تفاوت كه در آيات كريمه قرآن ، تنها از معناي ادراك ، كه معناي فعلي كلمه عقل است صريحاً استفاده شده است ؛ اما دو معناي ديگر، يعني قوه عاقله و نيروي هدايتگر را مي توان از كلمات هم معني اين واژه مانند «لب» و «نهي» به دست آورد، لذا اين دو مفهوم واژه «عقل» به دليل قرار داشتن در زمره معاني اسمي، صريحاً در آيات قرآن استفاده نشده اند؛ ولي در روايات كه مكمل و مفسر آيات اند، به وفور يافت مي شوند. شايان ذكر است كه معناي «ادراك» در روايات، تنها با تعبير «عقل عن الله» يافت شد. پس از آن، بر اساس روايات ، ماهيت عقل به عنوان نوري از سوي خداوند متعال در وجود انسان و به عنوان «حجت باطني» تبيين شده است.