پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

نشست تخصصی"بررسی تطبیقی فرقه های کلامی تفسیری"در راستای سلسله نشست های کلام پژوهی،درموسسه آموزش عالی حوزوی نورالزهرا زنجان برگزار شد.در این نشست که به همت  انجمن پژوهه و با حضور پژوهشگران و اساتیدسطح2 رشته های کلام و تفسیر برپا می شد،طلاب ضمن آشنایی با  آثارو فعالیت های پژوهشی  یکی از  پژوهشگران برتراستانی حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای صادقی،در جریان دستاوردهای پژوهش "بررسی تطبیقی فرق کلامی وتفسیری" نیز قرارگرفتند.

در آغاز نشست،این استاد حوزه ضمن ارائه تعریف مختصری از تفسیر و کلام وجریان های کلامی وتفسیری فرمودند:"منظور از جریان تفسیری،گرایشی تفسیری است که تحت تاثیر عقاید خاص و اصول تفسیری  ویژه  بروز پیدا می‌کند و در گذر زمان مورد توجه گروهی قرار گیرد."ایشان در خصوص ضرورت و فواید بررسی جریان‌های کلامی تفسیری گفتند:"1-آگاهی از  استدلال به آیه برای اثبات دیدگاه کلامی 2-   شناخت استفاده از دیدگاه کلامی در تفسیر آیه3-  آشنایی با نقاط مشترک و اختلافی میان جریان‌ها4-دفاع از عقاید و پاسخ ‌گویی به شبهات5-تفسیر آیات بر اساس مبانی کلامیاز مهم ترین بایسته های این بررسی هاست."

ایشان در ادامه به تبیین دیدگاه ها و مبانی و اصول تفسیری تعدادی از مهمترین جریان های تفسیری از جمله امامیه،معتزلی و اشعریه پرداختندو افزودند:"   امامیه به گروهی از مسلمانان گفته می‌شود که به وجوب و وجود امامت در هر زمان عقیده دارند و نصّ جلیّ، عصمت و کمال را برای هر امام واجب می‌دانند. به بیان دیگر، گروهی که به نصّ جلیّ بر امامت دوازده نفر امام از اهل بیت پیامبر9 باور دارند. اين امامان به ترتيب، عبارت‏ند از: على بن ابى طالب، حسن بن على، حسين بن على، على بن الحسين، محمّد بن على، جعفر بن محمّد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمد بن على، على بن محمّد، حسن بن على و سرانجام، حضرت مهدى.  اصول تفسیری امامیه بدین شرحند:  1. امکان فهم قرآن برای توده انسانها      2. تدبر در آیات و اصالت دادن به آن   أ. رعایت ظواهر آیات    ب. عنایت به سیاق آیات   ج. نگاه جامع به آیات و جمع میان آنها   3. عقل گرایی اعتدالی در تفسیر  4. استفاده از روایات اهلبیت : به ویژه در تفسیر آیات متشابه  5. تأویل و ارجاع متشابهات به محکمات  . برخی از مهم‌ترین مفسران  و کتابهای تفسیری امامیه عبارتند از:   شیخ طوسی مؤلف «التبیان فی تفسیر القرآن»(385-468ق)   امین الاسلام طبرسی، مؤلف  «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» و «جوامع الجامع»(468-548ق) ، علامه طباطبائی، مؤلف «المیزان فی تفسیر القرآن»(1321-1402ق ) و آیت الله جوادی آملی، مؤلف «تفسیر تسنیم»(1312ش-).اما ·  اصول تفسیریفرقه معتزله  1. امکان فهم قرآن برای توده انسان‌ها  2. عقل‌گرایی3. تقدم عقل بر ظواهر روایات4. بی‌اعتنایی به روایات اهل بیت:5. برخورد گزینشی با آیات قرآن و نداشتن نگاه جامع بوده است. ومهم‌ترین مفسران  و کتاب‌های تفسیراین مکتب 1 کعبی بلخی، مؤلف «التفسیر الکبیر» و ...( 273-319ق)      2. ابومسلم اصفهانى، مؤلف «جامع التأویل لمحکم التنزیل» (254-322ق)3ماوردی مؤلف «النكت و العيون، تفسیر الماوردی» (364-450 ق)  4.زمخشری، مؤلف «الكشاف» (467- 538 ق)در خصوص  جریان‌ تفسیری اشعریه باید گفت:  اشاعره گروهی از پیروان مکتب خلفا هستند که از ابوالحسن اشعری(260-324ق) پیروی می‌کنند.   ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری از نوادگان ابوموسی اشعری، نخست مذهب اعتزال را داشت و از شاگردان ابوعلی جبائی رئیس معتزله بصره بود. وی در سن چهل سالگی در سال(300ه) هجری از اعتزال برگشت و مذهب اشعریه را بنیان نهاد. نقل شده است روزی اشعری بالای منبر گفت:  اشهدوا انی کنت علی غیر دین الاسلام و انی اسلمت الساعة و انی تائب من الاعتزال. اصول تفسیری اشاعره:  1.ظاهر گرایی  2. حدیث گرایی به ویژه گرایش فراوان به روایات صحابه    3. تقدم روایات بر عقل بودند."

درپایان نشست  استاد به آسیب شناسی مبانی دو مکتب  معتزلی واشعری اشاره کردند و فرمودند:"  1. افراط در حدیث‌گرایی  2. عدم نقد روایات صحابه   3. بی‌توجهی به ظواهر آیات  ‌4.بی‌توجهی به عقل    5. بی‌اعتنایی به روایات اهل بیت:6. برخورد گزینشی با آیات قرآن و نداشتن نگاه جامع از مهم ت رین دلایل عدم توفیق این فرق در تفسیر صحیح قرآن بوده است."از منظر این محقق،  از جمله  مبانی کلامی تاثیر گذار در تفسیر قرآن نوع تبیینی است که این مکاتب از مساله شفاعت و وجوب از خدا وتعدادی دیگر از آموزه های کلامی داشته اند.