پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده تعقل انسان، موضوعي است، كه مفهوم شناسي آن، در كتاب هدايت الهي، قرآن كريم، مي تواند زمينه شناخت، و استفاده بهتر از اين قوه الهي را، فراهم نمايد و بررسي آيات داراي ريشه (ع ق ل) يا همان تعقل، مي‌رساند كه كاربرد اسمي براي ريشه فعلي(ع ق ل )، در آيات قرآن كريم آورده نشده است، اما به صورت فعلي و ثلاثي مجرد، پنج كاربرد فعلي دارد كه شامل، «تَعقِلونَ»، «يَعقِلونَ»، «يَعقِلُ»، «نَعقلُ» و «عَقَلوا» است؛ همچنين خداوند متعال، در كاربرد فعلي «تَعقِلونَ» و با صورت فعلي «أفَلا تَعقِلونَ»، گروه‌هايي از افراد را، مخاطب قرار مي دهد؛ وعموم بندگان، يا همه مسلمانان، يا مشركان صدر اسلام، و يهوديان و مسيحيان، و بزرگان يهود صدر اسلام را، دعوت به تعقل، در برخي موضوعات مي نمايد؛ همچنين در يك آيه با صورت فعلي «أَفَلَم تَكونوا تَعقِلون» به توبيخ عموم بندگان، در عرصه قيامت، اشاره مي‌ شود؛ همينطور، صورت فعلي «لَعَلَّكُم تَعقِلون» مي‌رساند كه، فهم موضوعات مطرح شده، داراي شرايط متعددي است، كه مخاطبان، بايد آن شرايط را در كنار هم ايجاد نمايند، تا رفتار مناسب و مورد رضاي الهي را، در قبال آن موضوعات انجام دهند؛ صورت فعلي ديگر،صورت فعلي «اِن كُنتُم تَعقِلون» است، كه شرط تعقل، قبل از اقدام را، نشان مي‌دهد. در چهار كاربرد فعلي ديگر، يعني«يَعقِلونَ»، با حدود سيزده صورت فعلي، و «يَعقِلُ»، «نَعقِلُ» و «عَقَلوا» در سه آيه، به موضوعات متنوع‌تري پرداخته مي‌شود؛ مانند وسيله تعقل در وجود انسان، علل تعقل نكردن انسان، صفت افراد بدون تعقل، آثار فردي و اجتماعي تعقل نكردن، نشانه هاي خداوند در آسمان و زمين و بزرگترين فايده تعقل در دنيا.