پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده خمس يكي از فرائضي است كه قرآن كريم، ايمان را با آن پيوند زده و در كنار جهاد قرار داده است. «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَي وَالْيَتَامَي وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَي عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَي الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَي كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» اهميت خمس تا بدان آنجاست كه براي احياي دين خدا و تحقق حكومت اسلامي واجب شده و اهل بيت (عليهم السلام) هم بسيار بر اين امر مهم تاكيد كرده اند، اما متاسفانه به نظر مي رسد به دليل عدم آشنايي مردم با آثار و اهميت خمس در اسلام و تاثير گذاري شگرف آن در تحقق عدالت اجتماعي و بهبود وضعيت زندگي مادي، معنوي و ...، جايگاه لازم را در بين عموم مردم و جامعه ندارد در حالي كه اقتصاد اسلامي و هر اقتصاد ديگر بر مجموعه اي از ماليات ها استوار است كه يكي از آنها كه مهم ترين هم است خمس مي باشدماليات در واقع از نظر عقلا عجيب و غير عقلايي نيست و عقلا در برخي كشورها مالياتي دارند كه گفته مي‌شود ميزان اين ماليات به اندازه خمس است كه البته اين براي ما مهم نيست، بلكه مهم آن است كه خمس در اسلام ثابت و قطعي است و در اين مساله ميان مسلمانان اختلافي نيست و اگر اختلافي باشد در جزئيات است.بخشي از اين مباحث گسترده كه ما مي‌خواهيم درباره آن صحبت كنيم موونه و مصاديق آن در احكام خمس است يعني اينكه انسان در پايان سال و پس از خريد مايحتاج خود نگاه مي‌كند چيزي برايش مانده يا نمانده؟ اگر نمانده كه خمس بر او واجب نيست. لذا مالي كه در طول سال صرف مخارج زندگي شده از خرج خوردن و پوشيدن و سفر و مداوا و... اماميه مي‌گويند اين موارد خمس ندارند.اهميت اين مطلب هنگامي روشن‌تر مي‌شود كه دريابيم امر محاسبة خمسِ اموال، واقع است بين دو محذور؛ زيرا كوچك‌ترين غفلت سبب مي‌شود يا حق مالك تضييع شود و يا حق اصحاب خمس. پس، با توجه به اينكه احكام خمس از اهميتي برجسته برخوردار است، ازاين رو، تحقيق حاضر در پي آن است كه نسبت به برخي از مباحث خمس (مئونه و مصاديق) اطلاع‌رساني كند. وبه بررسي آيات و روايات ونظر فقها در اين مسئله مي پردازيم.