پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده از ديرباز تا كنون «چند معنايي» يكي از جلوههاي زيبايي قرآن كريم بوده كه در حيطه زبان قرآن، توانسته توجه انديشمندان و قرآن پژوهان را به خود جلب كند. منظور از چند معنايي اين است كه يك لفظ در عبارات گوناگون داراي معنايي متعدد است كه در تفسير و معناي آيات الهي و همچنين علوم قرآني از اهميت ويژهاي برخوردار است؛ نظر به اهميت اين بحث، در اين پژوهش با روش كتابخانهاي و شيوه توصيفي تحليلي، تلاش شد تا پديده چندمعنايي در سوره بقره با محوريت الميزان مورد واكاوي و بررسي قرار گيرد. نتايج به دست آمده نشان ميدهد كه از نظر علامه طباطبايي، آيات قرآن داراي لايهها و وجوه معنايي گوناگون است كه از حيث معني مراتب مختلفي دارند، آياتي كه تحمل معاني متعدد را دارند و آياتي كه به يك معناي خاص تصريح دارند. علاوه بر اين، در سوره بقره واژگان چندمعنايي با توجه به اشتراك لفظي چون اثم، سبب، رؤيت، تربص و..وجود دارد. علامه در بحث اشتراك لفظي معتقد است كه هر لفظ براي يك معنا وضع ميشود؛ ولي وجود معاني متعدد براي الفاظ را نيز نفي نكرده و آن را صحيح ميداند. سياق هم يكي از شيوههاي تحليلي است كه در وجوه و نظائر قرآني تأثيرگذار بوده و حجيّت آن امري عقلايي است و تنها قرينه متصل به آيه، سياق ميباشد. علامه طباطبائي در جاي جاي الميزان از اين روش كمك گرفته و با كليد سياق قفلهاي بستهي زيادي را باز كرده است؛ از اين رو در همين سوره واژه كفر و ايمان بيانگر بحث چند معنايي است. واژههاي اسلام، سما، صلاﺓ و فسق در مبحث حقيقت و واژگان لباس، حياﺓ ، قلب نيز با توجه به جنبه مجاز آن مورد بررسي قرار گرفته است. كنايه نيز سبب چندمعنايي در قرآن كريم در واژگاني چون ظلم، ظن، يد و كتاب در اين سوره از منظر علامه بيان شده است.