پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

با توجه به كاركرد و غايتي كه اخلاق در زندگي انسان دارد و اينكه آراستگي به خوبيها و زدودن زشتيها يكي از عوامل مهم رسيدن به سعادت دنيوي و اخروي است، ميطلبد كه در حوزۀ دانش اخلاق اسلامي مطالعات عميق و پژوهشهاي گستردهاي شكل گيرد و اين درحالي است كه پژوهشهاي نظري در زمينۀ اخلاق اسلامي در مقايسه با ساير علوم بسيار كمرنگ بوده است. از اينرو ضروري است كه امروزه حركتي عظيم در راستاي تبيين و سازماندهي نظام اخلاق اسلامي صورت گيرد كه مقدمۀ چنين حركتي آشنايي با ميراث انديشمندان مسلمان، تسلّط بر منابع اخلاقي به جا مانده از ايشان، شيوههاي پرداختن به اخلاق، استدلالها و آراء و انديشههايشان در باب اخلاق است. ابوعلي مسكويه رازي يكي از علماي برجستۀ متقدم است كه علاوه بر تأثير بر معاصران خويش، بر علماي پس از خودش نيز تأثيرگذار بوده است. او صاحب آثاري ارزشمند در زمينههاي فلسفه، اخلاق و تاريخ است. مسكويه در تبيين و توضيح آراء اخلاقي خويش بيشتر به سخنان فلاسفۀ يونان همچون ارسطو، افلاطون و جالينوس استناد و استدلال كرده و از شواهد قرآني و روايي نيز استفاده نموده است. از اينرو، در نظر گرفته شده در اين تحقيق به انديشه¬ها و نظريات ايشان در باب اخلاق پرداخته شود. با توجه به بررسي مبناي انسان¬شناختي اخلاق مسكويه به دست مي¬آيد كه وي از اموري چون نفس، عقل، فطرت، اراده و اختيار، اجتماعي بودن انسان سخن به ميان آورده و به نقش اساسي عقل، اراده و اختيار، اجتماعي بودن انسان در انجام فعل اخلاقي پرداخته است. قانونِ طلاييِ اعتدالِ ارسطو در باب اخلاق كه شاكلۀ نظريۀ اخلاقي مسكويه را تشكيل مي-دهد، اين است كه هر فضيلتي حد وسط دو رذيلت است و در برابر هر فضيلت دو رذيلت وجود دارد. فضيلت حكمت، شجاعت و عفت به ترتيب از آنِ قوّۀ ناطقه، سبعيه و بهيميه است كه در صورت تعادل اين سه قوه در پرتو انقياد از عقل فضيلت عدالت نيز حاصل مي¬شود. سعادت از نظر مسكويه خير نسبي است نه خير مطلق. به اين معنا كه نسبت به هر شخصي معناي خاص مي¬يابد و كمال براي شخص محسوب مي¬شود. كمال هر موجوي هم در فصل مميّز آن است. بنابراين سعادت انسان در صدور افعال از روي عقل و تمييزش خواهد بود.