پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

قرآن كريم به باور غالب قرآن¬پژوهان و مفسران، داراي دو نحوه نزول است: يكي نزول دفعي و ديگري نزول تدريجي. پرسشي كه در ذيل اين مطلب خودنمايي مي¬كند آن است كه با وجود نزول دفعي و اطلاع پيامبر اكرم صلّي اﷲ عليه و آله از محتواي قرآن كريم، چه نيازي به نزول مجدد قرآن به نحو تدريجي و در طول بيست و سه سال است؟ پژوهش پيش¬روي، در صدد است دلايل و حكمت¬هاي نزول تدريجي را مورد كاوش قرار داده و در كنار آن، به¬زمان¬شناسي نزول تدريجي قرآن كريم كه ناظر به شروع و پايان نزول تدريجي است بپردازد. از بررسي متن قرآن كريم و ديدگاه قرآن پژوهان در اين باب برمي¬آيد كه حكمت¬هايي را در سه گروه عمده به شرح زير براي نزول تدريجي قرآن كريم مي¬توان بر شمرد: «حكمت¬هايي كه راجع به خود نبي اكرم است»؛ «حكمت¬هايي كه راجع به خود قرآن كريم است» و «حكمت¬هايي كه راجع به مردم و مخاطبان قرآن كريم است». از جمله حكمت¬هاي دسته نخست مي¬توان به اموري نظير «تثبيت قلب و تقويت روحيه پيامبراكرم صلّي اﷲ عليه وآله»، «پشتيباني و دفاع از پيامبر در برابر دشمنان» و «سهولت در حفظ قرآن توسط پيامبر صلّي اﷲ عليه وآله» اشاره نمود. از جمله حكمت¬هاي دسته دوم مي¬توان به اموري نظير «اثبات اعجاز تشريعي قرآن كريم»، «تسهيل در حفظ و نگارش قرآن»، «سهولت در فهم بهتر قرآن» و «ايجاد امكان تبديل و نسخ آيه¬هاي قرآن» اشاره نمود.از جمله ¬حكمت¬هاي دسته سوم مي¬توان به «پيوند و ارتباط بهتر مسلمانان با منبع قانونگذاري و اقناع آنها»، «ميسر نمودن عمل به احكام قرآن»، «رسوا شدن توطئه¬هاي دشمنان و منافقان»، «كاهش جبهه¬گيري مخاطبان و پذيرش راحت¬تر اسلام»، «قوّت قلب مومنان و مسلمانان»، «نوراني كردن مردم»، «افزايش ايمان مؤمنان و ضلالت بيماردلان» و «نيروي الزام و اقناع» اشاره نمود. همچنين در باب زمان¬شناسي نزول تدريجي قرآن كريم بايد گفت كه: اولا: نزول تدريجي قرآن كريم همزمان با بعث پيامبر اكرم به رسالت، آغاز گرديده است. ثانيا: پايان اين نحوه از نزول، به اين شرح بوده است كه: آخرين سوره كامل كه بر پيامبر صلّي اﷲ عليه و آله نازل شده، سوره «نصر» بوده، و آخرين سوره نازل شده از لحاظ آيات، سوره «برائت» بوده است كه آيات آغازين آن مربوط به اين امر است. و نيز از نظر آيات؛ به نظر مي رسد آخرين آيه نازل شده بر پيامبر صلّي اﷲ عليه و آله، آيه اكمال دين است، زيرا اين آيه خبر از كامل شدن دين داده است