پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده تدبر در آيات قرآن و درك و فهم باطن و تاويل آيات، از مبادي فهم و تفسير قرآن بوده كه در گذر دوره هاي قرآن پژوهي، با تفسيرها و داوري هاي مختلفي رو به رو بوده اند. ژرفاي نهفته در وراي آيات، از عصر نزول مورد توجه پيامبر و اهل بيت (عليهم السلام) قرار داشته و در گذر زمان ذهن انديشه وران اسلامي را به خود معطوف داشته است. اهميت فهم باطن و تاويل آيات از طريق تدبر مستمر و فراگيري اصول و قواعد راهيابي به بطون قرآن، از آن جهت است كه اولا بخشي از معارف و معاني قرآن مربوط به باطن و تأويل قرآن است و ثانيا جاودانگي قرآن، ارتباط وثيقي با اين دو مقوله دارد. با اين حال مفسران در معنا شناسي اصطلاحي تدبر و خصوصا بطن و تاويل، ديدگاه هاي متفاوتي دارند كه در اين تحقيق پس از معنا شناسي لغوي و اصطلاحي اين واژگان، ديدگاه قرآن و روايات و انديشمندان در مورد معناي اين واژگان و رابطه ي بين آن ها در قرآن كريم بيان شده و رابطه منطقي بين آن ها ذكر شده است. تدبر در لغت به معناي نظر كردن در عاقبت امور است و در اصطلاح، ژرف انديشي و عاقبت انديشي در معارف قرآني مي باشد كه در نتيجه، كشف حقايق قرآني، ايمان آوردن و عمل بر طبق آن فراهم مي شود. بطن در لغت هرچيز مخفي است و در اصطلاح داراي ديدگاههاي مختلفي مي باشد كه در ديدگاه مختـار به معنـاي معـاني و مصـاديق پنهـان آيات كه فراتر از مدلول ظاهري آيات است، مي باشد. تاويل در لغت به معنـاي مرجع و عـاقبت است و در اصطلاح نيز داراي ديدگـاه هاي مختلف و متعددي مي باشد كه در ديدگاه مختار، به معناي رجوع از معناي ظاهري آيات به معاني فراظاهري به واسطه قرينه، كه اين معاني فراظاهري مقصود واقعي خداوند از آيات است؛ برطبق اين تعاريف و طبق ديدگاه مختار، رابطه ي منطقي بين تدبر و بطن قرآن، عموم و خصوص من وجه است و رابطۀ بين بطن و تاويل، عموم و خصوص مطلق مي باشد يعني بطن عام و تاويل خاص است و رابطه بين تدبر و تاويل عموم و خصوص من وجه مي باشد.