پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث ربا يكي از بحث‏هاي مهم در فقه مي‏باشد كه هم در قرآن و در روايات معصومين به شدت مورد غضب خداوند سبحان قرار گرفته است به طوري كه ربا خواري پيامدهاي مخربي براي فرد و جامعه به دنبال دارد. براي فرار از ربا و براي اينكه رنگ شرعي به معاملات داده شود حيله‏هاي مختلفي در قراردادهاي اقتصادي به كار برده شد، از جمله‏ي اين حيل «بيع العينه» يا همان معامله‏ي «نقد و نسيه» مي‏باشد. اين تحقيق از نوع تحقيقات توصيفي و تبييني مي‏باشد و از نظر روش جمع آوري اطلاعات نيز، از نوع تحقيقات اسنادي (كتابخانه اي) است كه با مطالعه و جستجو در منابع و متون اسلامي و پژوهش علمي تخصصي به بررسي بيع العينه از منظر فقهاي اماميه و اهل سنت پرداخته است. نزد فقهاي اماميه بيع العينه داراي دو تفسير است: الف: عدول از قرض دادن چيزي به فروختن آن به قيمت بالاتر. ب: فروش مدت دار كالا سپس خريدن آن از مشتري به بهاي كمتر از قيمت فروش. اكثر فقهاي شيعه با استناد به روايات وارده و قواعد قائلند: اگر معامله اول مشروط به معامله دوم نباشد جايز مي‏باشد و الا جايز نيست. و نزد علماي اهل سنت: بيع عينه كه به آن «بيع آجال» نيز گفته مي‏شود انواع گوناگوني دارد و آنچه مربوط به حيله ربا مي‏شود اين است كه مثلا شخصي كالاي خود را به صورت نسيه به قيمت بالاتر بفروشد؛ سپس نقدا همان كالا را به قيمت كمتر خريداري مي‏كند به طوري كه هدف شخص، همان رسيدن به عين (نقود) است و چون معامله صوري است و فرد از طريق خريد و فروش نسيه به هدف قرض ربوي رسيده است؛ در نتيجه با امر حلالي به امر حرامي رسيده است. فقهاء اهل سنت غير از شافعي هم با استناد به روايات و قواعد قائلند: بيع عينه را در صورتي كه قصد طرفين رسيدن به قرض ربوي باشد، جايز نمي‏دانند؛ اما شافعي معتقد است كه كالاي خريداري شده را همان‏طوري كه به غير فروشنده مي‏توان فروخت، به خود فروشنده هم مي‏توان فروخت.