پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده نفس انسان مهم ترين بخش وجود بشري است كه در طول تاريخ همواره مورد بحث و گفت و گو بوده است. مادي انگارانِ نفس انساني با انگيزه هاي مختلف سعي دارند يا وجود نفس را انكار نمايند و يا آن را مادي و خارج از عالم مجردات بشمارند. علامه طباطبايي (ره) با استدلال هاي عقلي هم وجود نفس و هم تجرد آن را به اثبات مي رساند. ايشان نفس را حقيقت انسان معرفي مي كند و معتقد است كه نفس انسان، جسمانيه الحدوث و روحانيه البقا است. از نظر علامه، نفس جوهري است كه ذاتاً از ماده مجرد است، اما در مقام فعل، متعلق به آن مي باشد. عدم غفلت از «خويش»، تغيير ناپذيري نفس، بسيط و واحد بودن نفس، تجرد علم و ادراك و ادراك كليات، از جمله دلايلي است كه علامه براي اثبات تجرد نفس به آن ها استناد مي كند. رابطه ميان نفس و بدن از منظر علامه به گونه اي است كه نفس، بدون واسطه در آن تصرف مي كند و تدبير آن را برعهده دارد، و در عين حال از آن منفعل مي شود و اثر مي پذيرد. از ديدگاه آيات قرآن و روايات نفس انسان در دنيا، برزخ و قيامت از تكامل برخوردار است. حكماي اسلامي نيز براي انسان مراحلي از استكمال را تصوير كرده اند. علامه طباطبايي(ره) به پيروي از ملاصدرا، حركت اشتدادي جوهر و مراتب اشد و اضعف جوهر را پذيرفته و نفس را مشمول اين حركت مي داند؛ وي معتقد است كه نفس انسان دو شأن علم و عمل دارد و درجات نفس به منازل علمي و عملي او بستگي دارد. سعادت نفس انساني نيز به حسب ذات عقلي آن، وصول به عقليات صرف، و به حسب مشاركت بدن و وقوع آن در عالم ماده و خانه ي تن، حصول عدالت است كه با صدور افعالي ويژه كه انسان را به سوي آن سوق مي دهد تحقق مي يابد.