پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

واژه «خسران» از مهم‌ترين واژگان كليدي در قرآن است به گونه‌اي كه ريشه آن 65 بار با مشتقات مختلف در اين كتاب مقدس آمده است و نقش برجسته اي در نظام اخلاقي قرآن، با بار معنايي منفي دارد و براي نشان دادن يكي از صفات بارز زيان كاران به كار مي رود. در زبان قرآن، واژه‌هايي مانند خيبه، تبّ، عجز ،غبن، ضلال، نقص، و... در حوزه كانوني واژه «خسران» مورد بحث قرار مي‌گيرند. هدف اين نوشتار، تبيين واژه « خسران » از لحاظ معناشناسي و ارائه الگويي است كه در آن، مفاهيم كليدي گزاره‌هاي اخلاقي، معاني مشخص‌تري يابند. تحقيق حاضر درصدد تبيين واژه‌ي «خسران» به شيوه‌ي معناشناسي توصيفي است؛ كه پس از ريشه‌شناسي، ارتباط معنايي آن با واژه‌هاي همنشين و جانشين در قرآن بررسي گرديده است. حاصل مطالعه‌ نشان مي‌دهد كه خسران در كاربرد وحياني بر محور جانشيني يا همنشيني با واژه‌هايي مانند غفلت، تكفير،استهزاء كفر، ظلم، فسق رابطه‌ي معنايي دارد و بر محور همنشيني با واژه‌هايي مثل فوز، فلاح، ايمان، عمل صالح، تواصي به حق، تواصي به صبر، تقوي، توبه، توفيق و هدايت در يك حوزه‌ي معنايي قرار گرفته و در بخشي از مؤلفه‌هاي معنايي با آن‌ها تقابل معنايي دارد. از نتايج مهم ديگر، آشكار شدن پيوند معنايي عميق خسران با ساير واژه‌هاي هم‌حوزه در قرآن است. اين پيوندها باعث شده تا خسران كاملا تحت تأثير كلمات مجاور و نظام معنايي مستقر در آن قرار گيرد و با معنايي متمايز و متعالي به حيات خود ادامه دهد. واژه‌ي خسران به‌عنوان عام‌ترين مفهوم اخلاقي، داراي معناي لغوي «كم شدن سرمايه» است كه گستره‌ي مفهومي و مصداقي آن بسيار وسيع مي‌باشد و در پنج وجه معنايي «درمانده شدن»، «فريفته شدن» ، «گم راه شدن» ، « كاستن» و « زيان كار شدن» خلاصه مي‌شود.