پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده توحيد پايه ي اصلى دين است كه در تمام اصول و فروع دين ما جريان دارد و مبحثي مستثني و جداي از اصول ديگر نمي باشد؛ زيرا توحيد به منزله ي نخ تسبيحي است كه تمام دانه ‏هاى تسبيح را به نحوي بهم متّصل مى‏كند كه اگر نباشد دين محقّق نمى گردد. توحيد يعني اعتقاد به اينكه خالق كون و وجود، در الوهيت و فاعليت از مشارك منزه است و در خلقت عالم بالاصاله و بالذات است و نيازي به معين و مددكار ندارد. رساله حاضر با عنوان «توحيد افعالي در صحيفه سجاديه» است كه رويكرد كلامي ـ فلسفي دارد. در اين رساله سعي شده مباحث مربوط به توحيد افعالي و اقسام آن بر مبناي فرمايشات گهربار حضرت امام سجاد سلام الله عليه تبيين و تنوير گردد. توحيد به معناي يگانه دانستن خداوند متعال است كه داراي اقسام و مراتب متعددي است و در يك نظر كلي، به دو قسم توحيد عملي و نظري قابل انقسام است. توحيد نظري نيز داراي مراتبي از جمله توحيد ذاتي، صفاتي و افعالي است و پژوهش حاضر ناظر به بحث توحيد افعالي در صحيفه سجاديه است. آنچه در پژوهش حاضر بدان پرداخته شده، بحث و بررسي اصل توحيد افعالي؛ يعني خالقيت اصيل و مستقل خداوند متعال در عالم وجود است و بي آنكه احدي او را در خلقت ياري نمايد، موجودات را از كتم عدم به خلعت وجود مي آرايد. در اين ميان سه ديدگاه كلي (اشاعره، معتزله و اماميه) مطرح شده است. اشاعره قائل به توحيد افعالي و نفي فاعليت انسان شدند و به جبر گرويدند. در مقابل ايشان، ديدگاه معتزله يعني اعتقاد به تفويض و استقلال تام انسان در حوزه افعال اختياريش است و براي تحفظ عدل الهي، توحيد افعالي را منكر شدند. در مقابل اين دو ديدگاه، نظريه ي «امر بين الامرين» بنا بر فرمايش امام صادق صلوات اله عليه از سوي اصحاب ائمه صلوات الله عليهم اجمعين و علماء اماميه مطرح گرديد، كه با پذيرش اين اصل، هم فاعليت انسان در طول فاعليت خداوند متعال حفظ مي گردد و هم عدل الهي. كليد واژه: توحيد افعالي، صحيفه سجاديه، توحيد خالقيت، نظام اسباب، توحيد ربوبي، توحيد حاكميت، توحيد اطاعت.