پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده قرآن كريم به عنوان كلام الهي و معجزه‌ي جاويدان نبيّ اكرم9 و كتابي كه هدايت و تربيت مسلمانان را بر عهده دارد، بدون ترديد مشتمل بر ظرائف و دقايق فراواني است كه بسياري از آنها ناشناخته مانده است. از جمله ابعادي كه قابل دقت و بررسي است، آيات امثال قرآن است. امثال و حكم هر ملتي نشانگر غناي فرهنگي آن است و بررسي آن مي‌تواند به شناخت شاخصه‌هاي فرهنگي آن ملت كمك شاياني كند. از آن جا كه امثال و حكم رايج در هر جامعه‌اي داراي اهداف اخلاقي و تربيتي مي‌باشد، امثال و حكم در قرآن نيز حاوي آموزه‌هاي اخلاقي و پندهاي فردي و اجتماعي است و به دليل مشخصه‌هاي خاص خود، بسيار تأثيرگذارتر از كلام عادي عمل مي‌كند، لذا بخش قابل توجهي از آيات قرآن به امثال قرآني اختصاص يافته است. فلسفه‌ي امثال قرآن، تَنَزُّل مسائل بلند و عميق و بيان آنها در افق فكر مردم است و نقش مثال كه هنر به حساب مي‌آيد، در توضيح مباحث انكارناپذير است و هيچ علمي از آن بي‌نياز نيست و در مباحث علمي، تربيتي، اجتماعي، اخلاقي و... از آن بهره مي‌گيرد. اهميت مثل در پيام آن است در بزرگي و كوچكي چيزي كه به آن مثال زده مي‌شود. اگرچه مثالهاي قرآن از نظر كمّي معدود و محدود هستند، اما با اين حال مي‌توان گفت، اگر در اين كتاب آسماني جز اين تمثيلات نغز و گهربار مطلب ديگري يافت نمي‌شد، همين مثال‌ها براي هدايت و تربيت نفوس بشري كافي بود، چرا كه هريك از تمثيلات قرآن، راه هدايت را به آدمي نشان مي‌دهند و او را از بيراهه باز مي‌دارند. به همين دليل برخي محققان از مثال‌هاي قرآن با تعبير «چراغهاي قرآن» ياد كرده‌اند. اين آيات هدايت و تربيت بسياري از راه‌كارهاي تربيتي را نيز در بر دارد كه بايد استخراج شده و در عمل به كار گرفته شود. لازم است بدانيم كه در تمثيلات قرآن، شنونده تنها خود را مواجه با يك جلوه ادبي و هنري محض نمي‌يابد كه فقط احساسات او را برانگيزد! بلكه در كنار اين جنبه‌ها، اهداف و آثار تربيتي گوناگون و متعددي تعقيب مي‌شود كه با استفاده از روش‌ها و ابزارهاي ويژه تربيتي تحوّلي شگرف در نهاد آدمي مي‌آفريند. با استفاده از اين آيات مي‌توان جهت مطالعه بهتر انسان و پيدا كردن رازهاي نهفته درون وي بهره برد. همچنين از روش‌ها و شيوه‌هاي تربيتي موجود در آنها براي ارائه نظريه تربيتي و پي‌ريزي نظام تربيتي سالم و كامل و نيز به مرحله اجرا درآوردن آن بهترين استفاده را برد. در راستاي اين هدف مؤلف در اين رساله در پي تحليل و بررسي نكات تربيتي امثال قرآن است كاري كه قرآن‌پژوهان كمتر به آن پرداخته‌اند. واژگان كليدي: تربيت ـ مثل ـ تشبيه ـ مباني