پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده : ازآنجا كه قرآن كريم كتابي جهاني است و به منظور هدايت تمام انسانها از سوي خداوندحكيم، بر پيامبراكرم (صلي‏الله‏عليه ‏و‏آله) نازل شده و خداوند متعال به طرق گوناگون (امر، نهي، سرزنش، تشويق، ملامت، محبت و...) با مردم سخن گفته و شيوه بيان بسياري از احكام در آن به صورت خطاب است، بنابراين شناخت اين نوع خطابها و نيز مخاطبان، كه متشكل از موجودات مختار (انسان، ملائكه، جن)و غير مختار (آسمان، زمين و نار) است. مهم و ضروري به نظر رسيد. رابطه ي اين خطابها با جنبه هدايت بخشي آن از اهميّت خاصّي برخوردار است. به اين دليل كه خداوند مي خواهد انسانها را در مسير هدايت خويش هشدار دهد و آگاه سازد و راههاي رسيدن به سعادت و كمال را در غالب خاصّي مطرح كند. بنابراين گاهي، عواطف آنها را بر مي انگيزد و آنان را با الفاظي مانند: يا عبادي، ياايهاالذين آمنوا، مورد خطاب قرار مي دهد. و گاهي درصدد توبيخ و تهديد برآمده و آنان را با الفاظي چون: ياايها الكافرون و... مخاطب قرار مي دهد. با بررسي آيات خطابي اين نتيجه حاصل مي شود كه: مخاطب اكثر آيات و احكام الهي درقرآن انسان است. توجه خداوند به تمامي ابعاد زندگي انسان، بيانگر كامل بودن دين اسلام براي هدايت و زندگي انسانها و رساندن آنها به ارزشهاي والاي انساني است و اين مهم جز در سايه اختيار و اراده ميسّر نمي شود. اين همان ويژگي است كه او را از ساير مخلوقات خداوند متمايز مي سازد. خداوند متعال براساس اين ويژگي و براساس اراده ي تكويني و تشريعي خويش، احكام و دستورات خاصّي را بيان مي كند و آنها را در مسير هدايت هاي تكويني و تشريعي خود (با واسطه و يا بي واسطه) راهنمايي و هدايت مي كند تا از اين طريق به بالاترين هدف خلقت، كه همان رسيدن به سعادت و كمال و تقرّب الهي است، دست پيدا كنند. اين تحقيق، به روش توصيفي- تحليلي است و با توجه به قسمت هاي مختلف بحث و متناسب با بخش ها از كتابهاي تفسيري، بلاغي، حديثي و نيز كتب اخلاقي و تربيتي استفاده شده است. واژگان كليدي عبارتند از: هدايت، خطاب، مخاطب ، هدايت تكويني و هدايت تشريعي است.