پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده يكي از محورهاي فلسفه اجتماعي ملاصدرا، رويكرد وي به عرفان و متصوفه است كه در جامعه بحران‌زده آن روزگار مورد توجه ايشان بوده؛ ازاين‌رو اين وي در دو رساله(كسر اصنام و سه اصل) به صورت متفاوت و خاص اين امر را مورد نقد قرار داده است. ملاصدرا در كتاب كسر اصنام الجاهليه به ارائه گزارشي از اوضاع اجتماعي و سياسي زمانه خود كه نوعي آسيب‌شناسي پديده‌هاي اجتماعي و نقد گروه‌هاي مرجع شكل‌گرفته در جامعه است، مي‌پردازد. رساله سه اصل نيز يك رساله معرفت النفسي اجتماعي، اخلاق اجتماعي - سياسي را بر مبناي سه اصل مطرح‌شده در اين رساله تبيين كرده است. اين تحقيق با رويكرد كيفي تحليل مضمون زاويه نگاه ملاصدرا به تصوف را واكاوي نموده است. يافته‌هاي پژوهش در چند محور مختصات زمانه در قالب مضامين فراگير «ناهشياري و جهل عمومي، دين ورزي ابزارمندانه، فقدان رهبر و گژتابي‌رفتاري» را نشان داد. محور خصايص مدعيان راهبر در قالب مضامن فراگير «شريعت ستيزي، «صوفي‌نمايي»، «ايستايي عقلاني»، «عوام‌فريبي»، «توحيد نمايشي»، «كج‌فهمي ديني»، «تخريب و اتهام زني»، «بي‌دانشي نفساني» و «خسران‌مندي» و مضامين فراگير «ضعف معرفت نفس»، «ايستايي عقلاني» و «شريعت‌گريزي» نيز در محور خصايص پيروان مدعيان راهبري به دست آمد. خصايص راهبران واقعي و عارفان راستين با مضامين فراگير «معرفت‌گرا»، «مهذب»، «ذاكر»، «مستوري»، «مرگ‌انديش»، «تولي و تبري»، «مجاهد هدايتگر» و «فيض بخش» بيانگر رويكرد ملاصدرا به عارفان و نقش آن‌ها در جامعه و راه برون رفت از اين بحران اجتماعي است كه در مضامين فراگير «معرفت و تهذيب نفس، شريعت‌مداري، پيشواگرايي و عمل به قرآن» به‌دست‌آمده است.