پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده يكي از قواعد فقهي كه در مسير استنباط احكام كاربرد دارد؛ «قاعده فراغ وتجاوز» است كه با توجه به تفاوت نوع شك؛ در دو مقوله «قاعده فراغ» و «قاعده تجاوز» قابل بررسي مي‌باشد، قاعده فراغ، مربوط به شك در صحت است و در آن حكم به صحت عملي مي‌شود، كه فارغ شده‌ايم و قاعده تجاوز، مربوط به شك در اصل وجود و تحققِ جزء است و در آن حكم به اتيان جزء يا شرطي مي‌شود؛ كه از محل آن گذشته باشيم و از آنجايي كه نكات مهم اين قاعده پيرامون ادله، مفاد و ثمرات است؛ ازاين رو شيخ انصاري، آيت الله نائيني و خويي با تكيه بر بحث وحدت و تعدد، تبيين جامعي از ابعاد قاعده فراغ و تجاوز ارايه داده‌اند. لذا محقق با هدف شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌هاي دو قاعده از منظر سه فقيه با روش توصيفي تحليلي به بررسي تطبيقي مي‌پردازد. مطالب بدست آمده، به اين شرح است، كه مهمترين مدرك ايشان براي قاعده صحيحه زراره و اسماعيل جابر است و شيخ انصاري بر پايه نظريه وحدت در عالم ثبوت و اثبات به بيان عام بودن قاعده تجاوز، و خارج‌شدن وضو، غسل و تيمم از اين عموميت مي‌پردازد. محقق نائيني از يك‌سو همانند شيخ انصاري قائل به وحدت در مقام ثبوت و اثبات است و از سويي ديگر قائل به خاص-بودن قاعده تجاوز و اختصاص‌داشتن آن به باب صلاه مي‌باشد و ازديدگاه آيت الله خويي قاعده ثبوتاً يكي است و اثباتاً دوتا است و قاعده تجاوز عام است و وضو از اين قاعده خارج است و غسل و تيمم به وضو ملحق نمي‌شوند. البته با اين رويكرد كه هرسه فقيه معتقدند: عنصر التفات و توجه در هنگام انجام عمل، شرط ضروري اين قاعده مي‌باشد و همچنين براي قاعده فراغ و تجاوز به فراخور مفاد، آثاري وجود دارد، كه هر سه فقيه به اين آثار پرداخته‌اند. واژگان كليدي: قاعده، فراغ، تجاوز ، اماره، اصل، قاعده فراغ و تجاوز