پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده پژوهش حاضر به مطالعه تطبيقي آراي تفسيري زمخشري در الكشاف و علامه جوادي آملي در تسنيم و ساير آثار قرآني وي با تمركز بر مسئله توحيد در قرآن كريم مي‌پردازد. اين تحقيق با روش توصيفي-تحليلي و در چارچوب مطالعات تطبيقي، به واكاوي شباهت‌ها و تفاوت‌هاي اين دو مفسر در تبيين ابعاد سه‌گانه توحيد (ذاتي، صفاتي و افعالي) پرداخته است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه هر دو مفسر علاوه بر اشتراك نظر در اصل توحيد و نفي شرك، در بهره‌گيري از آيات قرآن و استدلال‌هاي عقلي نيز مشترك هستند. با اين حال، تفاوت در مباني معرفت‌شناختي و روش‌شناختي، منجر به بروز تمايزات عميقي در تفسير آنان شده است. زمخشري با رويكردي كلامي-معتزلي و با تكيه بر ادبيات و بلاغت، بر تنزيه محض الهي و عدل تكويني و نظريه تفويض اراده و اختيار تأكيد دارد و در توحيد افعالي به «تفويض» گرايش نشان مي‌دهد. در مقابل، علامه جوادي آملي با پشتوانه حكمت متعاليه و عرفان اسلامي، به تبيين هستي‌شناختي توحيد پرداخته و با طرح «وحدت وجود» و «بساطت ذات»، توحيد ذاتي و صفاتي را در عميق‌ترين سطح تحليل مي‌كند. وي در توحيد افعالي، نظريه «امر بين الامرين» را مطرح كرده و فعل انسان را در عين انتساب به او، جلوه‌اي از فعل الهي مي‌داند.