پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

اين پايان‌نامه به بررسي فقهي دو هنر مهم، يعني مجسمه‌سازي و نقاشي، از منظر فقهاي اسلامي از قرن اول هجري تا دوران معاصر مي‌پردازد. هدف اصلي، تبيين ديدگاه‌هاي فقهي درباره جواز يا عدم جواز اين دو هنر، با استناد به ادله است. در فصل اول به كليات كه شامل طرح تحقيق و مفاهيم است پرداخته شده و در فصل دوم آراي فقهاي اسلامي و ارائه‎ي ادله‎ي مورد نيازي كه درباره نقاشي بيان شده‎اند بررسي مي‌شود. برخي فقهاء با استناد به روايات ديني، نقاشي موجودات داراي روح را حرام مي‌دانند، درحالي‎كه برخي ديگر با توجه به تغيير شرايط اجتماعي و فرهنگي، آن را جايز شمرده‌اند. ادله طرفين، شامل آيات قرآن، روايات پيامبر (صلي الله عليه و آله) و ائمه (عليهم السلام)، و استدلال‌هاي اصولي و فقهي مورد تحليل قرار مي‌گيرد. فصل سوم به بررسي ديدگاه‌هاي فقهي درباره مجسمه‌سازي اختصاص دارد. برخي فقها به دليل شباهت مجسمه‌سازي به بت‌پرستي و روايات نهي‌كننده، آن را حرام مي‌دانند، در حالي كه عده‌اي ديگر با توجه به انگيزه‌هاي هنري و عدم استفاده عبادي، آن را مجاز مي‌شمرند. در اين بخش، ادله‎اي كه فقهاء مورد توجه قرار داده‎اند پرداخته شد. بررسي تطبيقي آراء فقهاء نشان مي‌دهد كه اختلاف نظرها در اين موضوع، ناشي از تفاوت در برداشت از نصوص ديني، شرايط زماني و مكاني و اهداف هنري است. اين پژوهش با روش تحليلي-توصيفي بوده و با بررسي منابع فقهي، تفسيري و تاريخي، نظرات فقهاي شيعه و اهل سنت تحليل شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه ديدگاه‌هاي فقهي درباره مجسمه‌سازي و نقاشي متأثر از شرايط تاريخي و اجتماعي بوده و در برخي موارد، اختلاف نظرها ناشي از برداشت‌هاي متفاوت از روايات و اصول فقهي است. همچنين، برخي فقها با استناد به اصل اباحه و عدم وجود نص صريح بر حرمت، جواز اين هنرها را پذيرفته و به جمع‌بندي جامعي از ادله‎ي موافقان و مخالفان نقاشي و مجسمه‌سازي پرداخته شده است. اين پژوهش با ارائه‎ي تحليل تطبيقي، زمينه‌اي براي فهم بهتر جايگاه هنرهاي تصويري در فقه اسلامي فراهم مي‌كند.