پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بانوان عاشورايي يك از گروه‌‌هاي تأثيرگذار و نقش‌‌آفرين در اعتلاي فرهنگ و نهضت عاشورا بودند. مقاتل و كتب تاريخي در كنار بيان ابعاد مختلف قيام عاشورا به نقش‌‌هاي مهم اين بانوان پرداخته‌‌اند. اين تحقيق در صدد است تطوّر گزارش‌هاي مقاتل قرن سوم تا دوازدهم را پيرامون نقش‌‌آفريني بانوان هاشمي و غير هاشمي حاضر در قيام عاشورا به روش توصيفي تحليلي مورد بررسي قرار دهد. درباره نقش خواهران، نقش حضرت زينب كبري و امّ‌‌كلثوم صغري (سلام الله عليهما) مورد بررسي قرار گرفت و در نقل گزارش‌ها تفاوت‌هاي قابل توجهي وجود داشت. برخي توسط مورخين متعددي از شيعه و اهل‌تسنن، متقدم و متأخر نقل شده بود. تعدادي در كتب متقدم وجود داشت و در كتب متأخر ديده نمي‌شد يا مختصر نقل شده بود. شماري از گزارش ها در كتب متأخر وجود داشت كه در كتب متقدّم كمتر مشاهده مي‌شد. برخي گزارش‌ها از قرون ميانه شهرت در نقل يافتند. بعضي هم بين اسامي خلط كرده بودند يا تفاوت مشهودي در زمان وقوع حادثه داشتند. عده‌اي از مورخين اهل‌تسنن، بعضي از جنبه‌هاي واقعه را سكوت كرده‌ بودند و يا دقتي در نقل نداشتند. چند گزارش‌ هم در نقل، متأثر از بُعد عاطفي بود. بعضي در كتب روايي متقدم شيعه با كتب مقاتل اهل‌تسنن در قرون ميانه در نقل گزارش، تفاوت داشتند. برخي تنها در كتب روايي متأخر شيعه نقل شده بود. تطوّر گزارش‌هاي مقاتل پيرامون حضور و نقش بانو فاطمه صغري، بانو آمنه (سكينه) و بانو رقيه (عليهنّ السلام) مورد بررسي قرار گرفت و تفاوت نقل‌ها چنين بود كه برخي گزارش‌ها در كتب متقدم و متأخر شيعه وجود داشت. شماري در كتب روايي متقدم شيعه نقل شده بود. بعضي در كتب تاريخي شيعه و اهل‌تسنن، متقدّم و متأخّر و كتب روايي متقدم شيعه آمده؛ ولي نقل‌ها متفاوت بود. برخي در كتب محدودي فقط از شيعه نقل شده، تعدادي هم فقط از معدودي از مورخين اهل تسنن نقل شده. اغلب گزارش‌ها در كتب متأخر نقل شده. برخي گزارش‌ها اغلب در كتب مقاتل شيعه از سده‌هاي ميانه به بعد نقل شده است. پيرامون نقش‌‌آفريني بانوان منتسب به بني‌‌هاشم، نقش همسران حضرت (عليه‌‌السلام) مورد بررسي قرار گرفت. در قيام كربلا علاوه بر افرادي كه خويشاوندي نسبي و سببي با امام حسين (عليه‌‌السلام) داشتند، بانوان ديگري به همراهي همسران و فرزندان خود در قيام كربلا حاضر بودند. در كتب مقاتل و تاريخ اسلام اختلاف‌‌هايي در نحوه حضور و يا نقش‌‌آفريني اين بانوان وجود دارد.