پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چکیده دیدگاه ارائه کننده

در موضوع فرهنگ دو نوع تغییر را می توان تصور کرد:
1. تحول و تبادل فرهنگی که تثبیت فرهنگی است؛
2. تهاجم فرهنگی که از بین رفتن فرهنگ است.
خانواده در اسلام نهاد بااهمیتی است که می تواند زمینه انحراف یا اصلاح جامعه را فراهم کند؛ به‌عنوان نمونه کمتر شدن تعصب نسبت به اصل و نسب از تحولات مثبت و ارزشی است؛ زیرا این تعصب منطقی نیست و در قرآن کریم نیز از آن نهی شده است؛ اما از بین  رفتن دغدغه تربیت دینی که خانواده-های قدیمی به آن اهمیت زیادی می دادند، نمونه ای از تحولات منفی و ضد ارزشی هست. بعضی از تحولات فرهنگی ممکن است از یک نظر ارزشی و ازنظر دیگر ضد ارزشی باشند؛ درگذشته خانواده ارزش ها را انتقال می داد؛ اما امروزه این اقدام تنها از سوی خانواده ها نیست؛ بلکه تابع شرایط مختلفی است که بر اساس نوع آموزش باید ارزشی بودن یا ضد ارزش بودن آن مشخص شود؛ اگر این  آموزش بر اساس تبادل باشد، ارزشی است و اگر بر اساس تهاجم باشد، ضد ارزش است.
 
چکیده دیدگاه منتقد
امروزه در دهکده  جهانی بدون داشتن نگرش سیاسی نمی توان در هیچ یک از حوزه های اجتماعی بحث کرد؛ به همین علت باید دانست که این تحولات، طبیعی هستند یا ساختگی؛ یعنی باید بررسی کرد که آیا سیاستمداران این تحولات را طراحی می کنند یا خیر؟ میان تحول و تغییر تفاوت وجود دارد؛ به‌عنوان نمونه در خانواده تحول به معنای تغییر سریع خانواده و شکل بیرونی و درونی آن است؛ این تغییر تدریجی نیست؛ میزان سرعت این  تغییر ارزش به باور انسان نسبت به خودش بستگی دارد؛ شیطان نیز برای رسیدن به اهدافش باور های انسان را نشانه گرفت؛ امروزه در عرصه ی بین‌المللی تحولات ارزشی و ضد ارزشی باهم تمایز دارند که استاد ارائه‌دهنده به آن اشاره نکرده است بنابراین نمی توان مطالب استاد ارائه‌دهنده را نقد محتوایی و مبنایی نمود.
نتایج دیدگاه موافق
ممکن است یک خانواده تحول ضد ارزشی و خانواده دیگر تحول ارزشی داشته باشد؛ خانواده هایی که تحول ضد ارزش‌دارند تغییرات خود را در زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی به‌صورت کاملاً مصداقی نشان می دهند؛ تحولات ضد ارزشی در دنیای غرب آسیب های زیادی را به بار آورده است؛ برخی از این آسیب ها مانند افزایش آمار طلاق در کشور ما نیز وجود دارد که نشان از یک تحول ضد ارزشی است؛ در این جلسه نمی¬توان برای حل این آسیب ها راهکار ارائه داد زیرا در کرسی فقط باید مطلبی بیان گردد که به آن نقد شود.
نتایج دیدگاه مخالف
دوگانه ارزشی و غیر ارزشی در همه حوزه ها وجود دارد؛ بهترین منبع برای فهم و تشخیص ارزش و ضد ارزش قرآن کریم است؛ «انا انزلنا الیکم کتابا فیه ذکرکم» ؛ آدم و حوا نخستین خانواده ای است که خدا آفرید و فرهنگ و قوانین خاصی را برای آن قرارداد؛ این خانواده هم ارزش و هم ضد ارزش داشت آدم و حوا در ابتدا از ارزش ها شروع کردند و به خانواده ضد ارزشی تبدیل شدند؛ دلیل اصلی ارزشی و ضد ارزشی بودن این خانواده کاملاً مشهود و ملموس است؛ در عصر حاضر خانواده ها مانند آدم و حوا توسعه و تحول ضد ارزشی یعنی رشد صرفاً مادی دارند؛ حضرت آدم گرفتار گفتمان توسعه شد که خانواده اش به یک خانواده  ضد ارزش تبدیل گردید؛ بنابراین برای گفتمان توسعه و پیشرفت انسان باید هم رشد معنوی و هم رشد مادی داشته باشد؛ رشد مادی باید تابع رشد معنوی باشد؛ زیرا رشد مادی صرف خانواده را ضد ارزشی می کند؛ واژه «شجره» در آیه شریفه «کلاً منها رغدا حیث شئتما و لا تقربا هذه الشجره»  باید برای بشر قابل‌فهم باشد؛ اما امروزه به‌شدت این شجره را نسبی  کرده اند؛ اما باید با نسبی بودنش مقابله  کنیم؛ در گفتمان توسعه، خانواده آدم و حوا آن‌قدر ضد ارزشی شد که آدم و حوا از جایگاهشان هبوط کردند؛ بی شک خانواده ضد ارزشی خانواده تعارضات است؛ معیار تشخیص یک خانواده ارزشی از غیر ارزشی میزان تعارضات موجود در آن خانواده است؛ اگر در خانواده تعارض، تباین و تضاد وجود نداشته باشد، خانواده ارزشی است؛ بنابراین باید داستان اصلی حضرت آدم و حوا را به‌طور کامل بررسی نمود تا بتوان به‌نظام سؤالات پاسخ داد.
جمع بندی داور
واژه خیر در قرآن کریم بیانگر ارزش هاست؛ با این که پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) فرمودند: «هیچ بنیانی نزد خدا محبوب تر از خانواده نیست»؛  اما درزمینه نهاد خانواده کوتاهی شده است؛ سیاست دنیای امروز در تحول فرهنگی خانواده ها در همه کشورها مؤثر است؛ تهاجم مانند باران سیل آسا به خانواده ها حمله می کند؛ طلبه ها باید در این زمینه¬ها کاملاً آگاه باشند؛ خانواده ارزشی به دنبال پیشرفت اقتصادی خودش و کشورش است؛ اصل تحول، معقول است؛ هدف رسالت انبیاء (علیهم‌السلام) هم ایجاد تحول بود؛ اما برای تحول تهاجمی باید چاره ای اندیشید؛ باید مواظب باشیم فرهنگ بیگانه در ما اثر نگذارد؛ حوزه های علمیه باید برای مقابله با این تهاجم راهکارهایی را بیابند؛ برخی به‌جای اصلاح تهاجم فرهنگی از اصطلاح تحول فرهنگی استفاده می کنند که صحیح نیست؛ تهاجم را باید طبق دین و عقل تحلیل نمود و باید راهکاری ارائه دهند که هم تحولات در خانواده و جامعه مبتنی بر عقل و منطق باشد؛ در این زمینه قرآن کریم بسیار تأثیرگذار است.

کلیدواژه ها: فرهنگ، خانواده، تحول، ارزش، تهاجم فرهنگی