پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

عدالت در لغت به معناي مساوات، برابري، ميانه روي، استقامت، راست و موزون بودن آمده است؛ اما در اصطلاح براي عدالت تعاريف مختلفي آمده است. عده‌اي آن را ملكه‌اي نفساني مي‌دانند كه فرد را بر تقوي و مروت وادار مي‌كند. برخي آن را انجام واجبات و ترك محرماتي دانسته كه ناشي از ملكه نفساني باشد. عده‌اي ديگر معتقدند انجام واجبات و ترك محرمات به تنهايي كافي‌ است. گروه ديگري صرف مسلمان بودن به همراه ظهور عدم فسق را نشانه‌ي عدالت فرد دانسته و بعضي عدالت را حسن ظاهر تعريف كرده‌اند. عدالت در فقه مفهوم خاص دارد و به عنوان يك مفهوم عام و وسيع از شروط لازم برخي از ابواب عبادات و معاملات مطرح است. به عنوان مثال در امام جماعت بيشتر فقها حسن ظاهر را كافي دانسته‌اند. البته حسن ظاهر در اين معنا كه فرد ظاهرش متصف به ايمان بوده و موجب شك در فسق او نشود؛ اما براي مرجع تقليد و حاكم مرتبه‌ي بالاتري از آن يعني ملكه‌اي كه منجر به ترك كبائر و عدم اصرار بر صغائر شود؛ لازم است. در مورد شاهد و راوي عدالت در معناي وثاقت و راستگويي به‌كار رفته است. هرچند بحث عدالت در ابواب فقه، از جمله مباحث رايج است، اما ‌تاكنون در زمينه ماهيت و چيستي عدالت، كمتر تحقيق جامعي انجام شده است. علاوه برآن، با توجه به اينكه عدالت شرط شده در اين ابواب داراي رتبه يكسان نبوده و ازطرف ديگر معاني متعددي براي عدالت و شاخص هاي آن مثل تقوي، عدم فسق بيان شده، بحث از چيستي در هر كدام از اين ابواب ضروري مي‌نمود. پژوهش حاضر با عنوان«چيستي عدالت در ابواب مختلف فقه» با استناد به ادله‌ي اربعه و اتكا بر نظرات فقها در جهت پاسخ به سوالات فوق تدوين شده است. احراز عدالت در اين موارد با علم خود شخص، شهادت دو عادل و شياع بين مسلمين امكان‌پذير خواهد بود. همچنين، طريقيت يا موضوعيت داشتن عدالت در هر كدام از ابواب فقه بدين صورت تبيين مي‌شود كه عدالت در مرجع تقليد، حاكم اسلامي، قاضي، امامت جماعت و شاهد موضوعيت داشته و در راوي طريقيت دارد. واژگان كليدي: عدالت، ملكه، فسق، طريقيت عدالت، موضوعيت عدالت.