پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

عايشه عبدالرحمن، ملقّب به «بنت الشاطي» مؤلّف و محقّق مصري در ادبيات عرب و علوم قرآني در سال 1331 ق/1913م، مشهورترين آثار قرآني خود را در قالب طرح تفسير ادبي رقم زد و ميتوان وي را سرآمد شاگردان امين الخولي دانست كه تلاش گسترده‌اي در تطبيق و اجراي طرح تفسيري استادش انجام داده است و تفسير بياني خود را با رويكردي اجتماعي، ادبي و بلاغي در دو جلد تنظيم كرده است كه جلد اول آن توسط آقاي سيدمحمود طيب حسيني و صد صفحه دوم جلد دوم نيز توسط آقاي ذبيح الله سهرابي ترجمه شده است. و اما در پژوهش حاضر؛ به ترتيب سعي بر آن شده است كه ضمن اعراب گذاري صد صفحه نخست جلد دوم تفسير بياني بنت الشاطي كه شامل سوره هاي علق، قلم و عصر مي باشد، متن عربي نيز ترجمه شده و همچنين، نقد و بررسي‌اي در خصوص قواعد تفسيري بنت وي صورت گيرد. حاصل اين پژوهش اين است كه در تأييد سخن ساير محققين و پژوهشگراني كه تفسير بنت الشاطي را مورد نقد و بررسي قرار داده اند بايد گفت؛ مؤلف در اين تفسير به شيوه تفسيري خويش پايبند نبوده است چرا كه وي در مقدمه تفسيرش، روش اصلي خود را استقراء لفظ قرآني در تمام مواضع ورودش در قرآن مي داند و نيز براي رسيدن به سرّ بياني آيات، تدبر در سياق را سرلوحه كار خود مي داند ولي در تفسير سوره هاي فوق اينگونه نبوده است و ترتيب استقراء كلمه در كل ورود و سپس دلالت معنايي واژه طبق سياق را رعايت ننموده است. عدم وضوح منظور خود از نص و سياق، عدم ذكر علت براي مكي يا مدني بودن سوره، استفاده و در پاره اي مواضع عدم استفاده از روايات سبب نزول در تعيين مصداق يك آيه، رد كردن تفاسير بر اساس علم پژوهشگران نوين، عدم تبيين احتمال معنايي توسط نص در تعيين دلالت معنايي برخي واژه ها، عدم حمل قواعد عربي بر آيات شريفه، عدم بررسي برخي كاربردهاي مادي و مجازي لفظ و بسياري ديگر از قواعد تفسيري (در سه سوره قلم، علق و عصر) از جمله امتيازات يا اشكالاتي است كه مي توان براي تفسير بياني بنت الشاطي برشمرد.