پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

تفسير اجتماعي يكي از گرايشهاي تفسيري است كه در قرن چهاردهم هجري و همزمان با گسترش سياست هاي استعماري غرب عليه مسلمانان شكل گرفت. در اين گرايش، مفسر مي كوشد، به منظور يافتن راه حل برون رفت از مشكلات پيش آمده براي مسلمانان چون عقب ماندگي و انحطاط آنان، پيام هاي اجتماعي قرآن را استخراج كند و در اين مسير ضمن اثبات صلاحيت هدايتگري قرآن در تمام اعصار، جنبه اجتماعي آن را نيز كه پيش از اين در تفاسير گذشتگان، به مجموعه اي از رهنمودهاي اخلاقي و فردي خلاصه شده بود، برجسته نمايد. شناخت تفاسير اجتماعي همچون ساير گرايش ها نيازمند داشتن ملاك هايي است؛ در اين تحقيق، مجموعه مباني و ويژگي هاي تفسير اجتماعي كه برآيندي از ديدگاه هاي مشترك و جامع قرآن پژوهان است به عنوان شاخصه هاي ارزيابي در نظر گرفته شده است. تفسير عاملي از جمله كتب تفسيري با روش جامع و گرايش اجتهادي است؛ برخي آن را به عنوان يك تفسير اجتماعي معرفي كرده اند؛ با توجه به جنبه هاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي اين گرايش، ميزان نمود آن در اين دسته آيات در تفسير عاملي از طريق شاخصه هاي تفسير اجتماعي، ارزيابي شد تا ضمن دستيابي ، به فهم بهتري از مفهوم تفسير اجتماعي، نمود وضعيت اجتماعي عصر زندگي مؤلف در تفسير اجتماعي آيات بررسي گردد؛ به ويژه اينكه مؤلف در دوره حكومت پهلوي اول و دوم كه وضعيت اجتماعي و فرهنگي اسفباري بر ايران حاكم بوده مي زيسته است. در ميان شاخصه هاي ارزيابي ويژگي ساده نويسي و عمومي سازي تفسير نسبت به ساير شاخصه ها جنبه غالب بوده است و به ندرت در معدود آياتي نيز رفع شبهات و بيان مصالح جامعه در قالب بيان يك معضل اجتماعي مشاهده شده است؛ لكن به جهت وجود غيرقابل توجه اين شاخصه ها در ارزيابي صورت گرفته، نمي توان تفسير عاملي را در زمره تفسير اجتماعي طبقه بندي كرد.