پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده انديشمندان اخلاقي در هر عصري نقش عمده‌اي در شكل‌گيري و سازمان‌دهي نظام اخلاقي دارند. از ميان اين انديشمندان، برخي ناشناخته مانده و افكار و انديشه‌هاي آنان مورد غفلت واقع شده است؛ از جمله خواجه نصيرالدين طوسي از شخصيت‌هاي بزرگ عالم اسلام به ويژه شيعه در قرن هفتم هجري است. وي به دليل زندگي در برهۀ خاصي از زمان و جايگاهي كه در نزد حاكمان داشت و با توجّه به فضاي خفقان آن زمان، داراي انديشه‌ها و آرائي است كه او را از ديگر انديشمندان مسلمان متمايز مي‌كند. مهم‌ترين تأليف او در زمينه اخلاق، اخلاق ناصري است. از امتيازات ويژۀ اين كتاب، تقسيم‌بندي حكمت عملي به اخلاق، تدبير منزل و سياست مدن و اختصاص فصول مستقل به آن‌ها است. خواجه در تدوين كتاب اخلاق ناصري علاوه بر تهذيب الاخلاق مسكويه از منابع فراواني بهره برده است. انديشه اخلاقي خواجه بيشتر در اين كتاب منعكس شده است. خواجه نصير در فلسفه و اخلاق با رويكرد تلفيقي از آثار ارسطو و افلاطون و جالينوس بهره جسته است، اگرچه گاهي نيز درصدد جمع بين آراء يا ابداع نظر برآمده است. وي در اين زمينه از تأليفات دانشمندان مسلماني چون ابن مقفع، فارابي، كندي و عامري نيز استفاده كرده است. خواجه، ديدگاه فلسفي، عرفاني و نقلي به اخلاق و مباني آن دارد. خواجه نصيرالدين طوسي به عنوان فيلسوف و انديشمند بنام در زمينه اخلاق، نگرشي كاملاً شيعي دارد و مباني ايشان بر اساس قرآن و عقل است و ارتقاي مباحث اخلاقي خواجه در ظرائف عرفاني خود را نشان مي‌دهد. به همين سبب خواجه، اخلاق را در دو سطح معرفي كرده است؛ يكي اخلاق فلسفي كه به روش حكيمان با استدلال، مباني اخلاق را تبيين مي‌كند و درباره نفس انساني از آن جهت كه داراي ملكات نفساني است و از او افعال ارادي پسنديده يا ناپسند صادر مي‌شود، بحث مي‌كند و بخش ديگر، اخلاق عرفاني يا همان سير و سلوك عرفاني است كه چگونگي وصول به كمال و عوامل و موانع كمال را مطرح مي‌كند. لذا در اين پايان‌نامه با كندوكاو در آثار اخلاقي خواجه به بررسي و تبيين انديشه اخلاقي ايشان در دو سطح پرداخته مي‌شود.