پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

از مهم‌ترين منابع بيت‌المال خمس و انفال هستند. خمس يكي از فروع دين، جزو عبادات كه بايد با قصد قربت انجام گيرد و در جهت رفع نيازهاي امت اسلامي وضع‌شده است. انفال هم كليه اموالي است كه مالك شخصي براي آن نيست. شأن نزول آيات خمس و انفال درباره غنيمت‌هايي است كه در جنگ به‌دست‌آمده است ولي اين باعث نمي‌شود كه حكم را فقط به غنائم جنگي اختصاص بدهيم، بلكه اماميه معتقدند هر چيزي كه غنيمت بر آن صادق باشد از مصاديق خمس و انفال است، مالك خمس، خداوند، پيامبر و ذوي ‌القربي است. فقهاي شيعه معتقدند منظور از ذوي ‌القربي امام (عليه‌السلام) است و اين سه سهم، سهم امام است و سه تا سهم ديگر، متعلق به يتيمان، مسكينان و درراه ماندگان است كه موسوم است به سهم سادات، چون زكات بر آن‌ها حرام است اين بخش از خمس درباره‌ي آن‌ها مصرف مي‌شود مالك انفال هم پيامبر و پس از ايشان امام است كه انفال را در راستاي اهداف متعالي خود به هر نحو كه مصلحت بدانند به مصرف مي‌رسانند فقهاي اماميه مصاديق خمس را در هفت چيز واجب مي‌دانند، ولي درباره مصاديق انفال از جهت شمار و مقدار آن اختلاف دارند ملاك و معيار مصاديق انفال همان بي‌صاحب بودن آن مي‌باشد. از مصاديق مشترك خمس و انفال، معدن و غنائم جنگي است كه معدن قبل از استخراج از مصاديق انفال مي‌باشد و ملك امام است ولي معدن اگر با اذن امام استخراج شد بعد از كم كردن مخارج معدن، اگر مواد استخراج‌شده به حدنصاب رسيده باشد. خمس آن واجب است و غنائمي كه مجاهدين اسلام در جنگ با كافر حربي به دست مي‌آورند اگر جنگ بدون اذن امام باشد آن غنائم متعلق به امام است و جزء مصاديق انفال مي‌شود ولي اگر جنگ با اذن امام باشد آن غنائم متعلق به مجاهدين مي‌شود و بايد خمس آن را به امام پرداخت كنند. خمس و انفال در برخي از مصاديق جداي از هم هستند مانند مال مخلوط به حرام و زميني كه كافر ذمي از مسلمان مي‌خرد كه از مصاديق خمس و درياها، جنگل‌ها و دره‌ها كه از مصاديق انفال هستند.