پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

باستناد نص قرآن كريم، آيات آن بر دو دسته محكم و متشابه تقسيم شدهاند. آيات محكم، آياتي هستند كه دلالت الفاظ آنها معلوم بوده، نيازي به توضيح ندارند و آيات متشابه، آياتي هستند كه دلالت الفاظشان مشكل و مشتبه بوده و علم تفسير عهده دار بيان رفع اين تشابه است. حال اين سؤال مطرح است؛ كه مفسران در رفع شبهه از آيات متشابه از چه ابزاري استفاده مي نمايند نص آيات محكم و دليل عقلي در رفع تشابه آيات متشابه، محكم ترين ابزار مي باشد . تحقيق حاضر با رووش توصيفي _ تحليلي به بررسي نقش عقل از ديدگاه دو مفسر قرآن كريم، آيت الله جواديآملي و فخر رازي( با دو گرايش متفاوت ) در اقسام آيات متشابه (اعتقادي، آفرينشي، اخلاقي، فقهي، تاريخي) مي پردازد . هر دو مفسر در تفسير آيات قرآن و مبناي عقل گرائي اتفاق نظر داشته؛ عقل را از منابع تفسير خوانده اند و در تعارض دلائل نقلي و عقلي، دليل عقلي را مقدم مي دارند. دليل عقلي، در آيات متشابه اعتقادي را پذيرفته، حجت مي خوانند؛ و در آيات متشابه فقهي آن را وسيله استنباط احكام مي نامند. وجه افتراق ديدگاهشان اين است كه، آيت الله جواديآملي معتقد به نقش عقل در دو شكل مصباحي و منبعي بوده، وي دليل عقلي را در آيات متشابه آفرينشي، دليل لبي، در آيات متشابه اخلاقي، با پذيرش حسن و قبح عقلي همتاي نقل، و در آيات متشابه تاريخي موجب نجات از دام اسرائيليات مي داند. ليكن فخر رازي آيات قرآن كريم را به دو دسته آيات اعتقادي و فقهي دسته بندي كرده و آيات متشابه آفرينشي ، تاريخي و اخلاقي را از جمله آيات متشابه اعتقادي برشمرده است. و در صورت نيافتن دليل عقلي، علم آن را به خداوند سپرده است. عدم پذيرش حسن و قبح عقلي و توجه به ظواهر الفاظ آيات متشابه قرآني، موجب لغزش و گرايش او به مكتب مجبره شده است.