پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

عالم برزخ توقفگاهي ميان دنيا و آخرت است، كه انسان پس از مرگ و رها شدن از بدن مثالي و يا جسم برزخي، وارد عالم برزخ ميشود و به حيات خود ادامه ميدهد.حياتي كه همراه لذايذ يا رنجهاي ويژهاي است كه نتيجه افكار، عقايد، اعمال، صفات و ملكات راسخ در نفوس در طول حيات دنيوي خواهد بود. از نظر علامه طباطبائي تجرد نفس اثبات شده و با حركت جوهري، متناسب با اخلاق و احوال و ملكاتي كه نفس هر انساني در زندگي كسب ميكند، كه صورتي تكويني در نفس ايجاد ميكند. فخر رازي در آثار متعدد خود به شيوهاي متفاوت و گاه متناقض در باب تجرد نفس سخن ميگويد؛ بهگونهاي كه در برخي آثار، موضع سلبي و در برخي، موضع ايجابي اتخاذ نموده است. بدين صورت كه در كتاب الاربعين جسمانيت نفس را پذيرفته، امّا در المطالبالعاليه قائل به آن است كه نفس جوهري روحاني و ومفارق است بدون اينكه تناسخ را پذيرفته باشد، يا با وجود اينكه در كتاب الاشارات و التنبيهات استدلال كساني كه نفس بدن را محسوس ميدانند، رد ميكند؛ ولي خود اجزاي بدن را به دو دسته اصلي و فرعي تقسيم مينمايد. در نهايةالعقول بين دو نظر مردد ميشود، نظر اول اين كه انسان همين بدن محسوس است و چيز ديگري وراي آن نيست و دوم اينكه نفس از اجزايي تشكيل شده كه فناناپذيرند؛ امّا در البابالاشارات و شرح عيون الحكمه به تجرد نفس قائل ميشود. در تفسير كبير نيز ديدگاهي متفاوت به چشم ميخورد؛ از جمله اينكه در جايي از اين تفسير نفس جسم ملموس نيست، بلكه جسمي نوراني است، كه داخل اين بدن است؛ امّا در جايي ديگر از تفسير روح را جوهر مجرد بسيط ميداند. با اين وجود ميتوان وي را قائل به تجرد نفس دانست؛ اما بهطور قاطع مغايرت نفس و بدن را بيان نمي¬كند.