پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث معاني حروف جر و متعلقات آن‌ها از جمله بحث‌هايي است كه در ادبيات عربي به آن پرداخته شده است. نحويان حروف جر را بيست حرف مي‌دانند كه از جمله‌ي اين حروف دو حرف «باء» و «من» است. حروف جر به سه دسته‌ي اصلي، زائد و شبه زائد تقسيم مي‌شوند كه از ميان آن‌ها حروف جر اصلي داراي معنايي خاص مي‌باشند و به متعلق نياز دارند. نحويان براي هر كدام از حروف جر از جمله «باء» و «من» معاني متعددي ذكر كرده‌اند. شناخت معانيِ اين حروف در فهم صحيح آيات الهي و تفسير آن‌ها مؤثر است. اين تحقيق با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و نرم افزارهاي ادبي و تفسيري صورت گرفته كه در آن، مطالب، فيش برداري و يادداشت گرديده و سپس به بررسي مطالب جمع آوري شده، پرداخته شده است. پايان‌نامه‌ي حاضر همان طور كه از عنوان آن پيداست، به بررسيِ معاني و متعلقاتِ حروف جرِ «باء» و «من» در سوره‌ي هود با توجه به تفاسير مجمع البيان و كشاف پرداخته است. در ابتدا معانيِ دو حرف جر «باء» و «من» از كتب نحوي استخراج كرده و مطالعه گرديده و سپس آيات سوره هود كه داراي اين دو حرف هستند، مشخص كرده و تفسير اين آيات از مجمع البيان و كشاف مطالعه شد و بر اساس ساختار اين تحقيق اشتراكات اين دو تفسير در مورد معاني اين دو حرف و اختصاصات آن‌ها و در آخر اختلافات ميان آن‌ها بررسي گرديد. بعد از بررسي به عمل آمده مشخص شد كه در سوره هود،80 حرف جر اصلي و 11 حرف جر زائد وجود دارد و حرف جر شبه زائد وجود نداشت. براي حرف «باء» معاني: الصاق، سببيت، تعديه، مصاحبت، ظرفيت، استعانت، تعليل، تأكيد و براي حرف «من» معاني: ابتداي غايت، تبيين، ظرفيت، تعليل، تبعيض، تأكيد بدست آمد. تعداد اختلافات در حرف جر «باء» دو مورد و در حرف جر «من» هشت مورد است و اختصاصات كشاف در هر دو حرف، يك مورد است و اختصاصات مجمع البيان در حرف جر «باء» دو مورد و در حرف جر «من» پنج مورد بدست آمد. متعلقات بدست آمده در اين سوره به دو شكل مذكور(51 مورد) و محذوف (39 مورد) موجود است و مذكور هم به صورت فعل (42 مورد) و هم به صورت شبه فعل (9 مورد) به كار رفته است.