پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده احتجاج از باب اِفتعال به معناي اقامه حجت و دليل براي اثبات حق است. در قرآن كريم، كلمه «حجت» در همه موارد درباره اثبات حق به كار رفته است. بررسي كاربردهاي قرآني، مفيد اين نكته است كه «حجت» تصديق كننده ادعاي حق و «محاجّه» در جايي است كه مخاصمه و منازعه در كار باشد. اصولاً هر حجتي هدف خاصي را تعقيب مي‌كند. اهداف اصلي و كلي احتجاجات در قرآن اثبات ربوبيت خدا، اثبات جهان آخرت و اثبات رسالت پيامبران مي‌باشد؛ گرچه ممكن است اهداف جنبى و فرعى نيز وجود داشته باشد. ابراهيم خليل دومين پيامبر اولوالعزم از پيامبران الهي است كه زندگي و رسالت خويش را در ميان قومي آغاز كرد كه به رغم آشنايي با علم نجوم، در مسائل اعتقادي در اثر ناداني و ضعف فكري گرفتار انواع شرك شده، با تعصب جاهلي بر آن اصرار مي‌ورزيدند. محور احتجاجات حضرت ابراهيم(عليه السلام) اثبات ربوبيت براي خداوند بوده است، نه اثبات ذات وي؛ زيرا اعتقاد به ربوبيت موجودات ديگر از جمله عللي بوده كه انسان¬ها را بر پرستش غير خدا وامي¬داشته است. ابراهيم با ريشه پرستش كواكب مبارزه كرده و از راه افول به نفي ربوبيت آنها پرداخته و در نتيجه شايستگي غير خدا را بر عبادت باطل دانسته است. احتجاج اختصاصي به شيوه قولي و اقامه دليل لفظي در قالب كلمات و جملات ندارد بلكه مي¬توان متناسب با موقعيت¬هاي خاص و به مقتضاي آن، گاه با استدلال لفظي و دليل قولي مطلبي را ثابت كرد و گاه نيز با عمل خاصي حقانيت مسئله‌اي را روشن ساخت. آن حضرت با روش¬هاي گفتار نرم (قول لين)، همراهي و مدارا با خصم (جدال احسن)، انتقال، طرح سؤال و پرسش، مقايسه، استدلال به كمك محسوسات (تحريك عواطف)، خطاب توأم با تحريك وجدان، جستجو و استدلال منطقي به احتجاج با مشركان پرداخته است. واژگان كليدي: محاجه، احتجاج، مناظره، ابراهيم، توحيد، احتجاجات توحيدي، قرآن.