پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

«تربيت»، از مهم‌ترين و حساس‌ترين شاخه‌هاي علوم رفتاري است. «عاطفه»، حالت احساسي و رواني پيچيده‌اي است كه حاصل تعامل بين عوامل محيطي، فرايندهاي زيستي و سيستم شناختي است كه اغلب با مؤلفه‌هاي رواني، جسمي و رفتاري همراه است. تربيت عاطفى، به‌معناي اتخاذ تدابير مقتضى، جهت فراهم‌ساختن شرايط مساعد، براى رشد عواطف مثبت و كنترل و هدايت عواطف منفي؛ به عبارت ديگر، «تربيت عاطفي»، به‌معناي شكوفاسازى عواطف با راهنمايي عقل و شرع است تا جلوي افراط و تفريط‌هاي عاطفي گرفته شود. هدف از انجام اين تحقيق، استخراج و شرح ديدگاه‌هاي قرآن كريم و حديث در مورد روش‌هاي تربيت عاطفي، با تأكيد بر عواطفي چون محبت، خشم و ترس مي‌باشد. روش اين تحقيق، توصيفي ـ تحليلي است و روش جمع‌آوري اطلاعات به‌صورت كتابخانه‌اي است. نتايج تحقيق، مبيّن آن است كه سه راهكار شناختي، عاطفي و رفتاري در تربيت عاطفي عواطف محبت، خشم و ترس وجود دارد كه برخي از راهكارها اشتراكي و برخي اختصاصي هستند. شناخت اوصاف جمال و كمال خداوند، ايمان و انس با پروردگار و اصل صبر، راهكاري است كه در تربيت عاطفي هر سه عاطفه‌ي مذكور كاربرد دارد، اما ارضاي نياز عاطفي فرزند و همسر، آگاهي از فوايد فرونشاندن خشم، تغيير در حالات رفتاري و رواني، استفاده از اصل استغفار، رعايت اعتدال در خوف و رجا، شناخت حقيقت مرگ، روش‌هاي اختصاصي تربيت عاطفي به‌شمار مي‌روند. تربيت عاطفي، عواطف انسان را جهت‌دار (الهي و انساني) و تعديل‌شده مي‌كند و نقش تعيين‌كننده‌‌‌اي در سالم‌‌‌سازي روابط اجتماعي دارد. از ديدگاه‌ تربيتي اسلام، احساس‌ و ادراكات ‌حسي‌ ريشه‌ بيولوژيك‌ و فيزيولوژيك‌ دارد، مثل‌ احساس‌ گرسنگي‌ و احساس‌ تشنگي كه غيرارادي‌ يا نيمه‌ ارادي‌اند، اما عاطفه، منشأ معرفتي‌ دارد و جز پس از معرفت و شناخت پديد نمي‌‌‌آيد و ويژه‌ حيات‌ انساني‌ است، مانند عاطفه فداكاري‌ و ايثار، عاطفه‌ شجاعت‌ يا عاطفه‌ عشق‌ الهي‌ كه اولاً، انسان نسبت به آن‌ها آگاهي‌ دارد، ثانياً، بروز اين عواطف‌ در رفتار انسان‌، ارادي‌ است ازاين‌‌‌رو، يكي از ويژگي‌‌‌هاي بارز عواطف كه باعث امتياز انواع عواطف از هم مي‌‌‌شوند، مسئله شناخت است، بنابراين عاطفه محبت، زماني درك مي‌‌‌شود كه شخص، شناختي از محبوب و صفات او داشته باشد؛ براين‌اساس، احساس حُبّ به اين دليل به‌وجود مي‌‌‌آيد كه فرد احساس مي‌‌‌كند كه نسبت به او احسان شده است و حالت تنفّر و انزجار، زماني پديد مي‌‌‌آيد كه فرد احساس ‌‌‌كند كه در حقّ او تهديدي واقع شده است و چون‌كه خداوند سرچشمه تمام كمالات و زيبايي‌‌‌هاست، مؤمن بيشترين محبت‌‌‌ها را نثار او مي‌نمايد.