پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

مسأله¬ي حيات برزخي يكي از مسائل اعتقادي مورد اختلاف ميان اماميه و وهابيت است. علماي اين دو فرقه از جمله علامه طباطبايي و ابن تيميه به تحليل و تبيين درباره¬ي اين موضوع، اعم از بررسي ادله، آثار و لوازم اعتقادي آن پرداخته¬اند. ثمرات عملي ديدگاه-هاي متفاوت ايشان در اين موضوع، اهميت طرح اين بحث را آشكار مي¬سازد. با بررسي آثار قلمي به جا مانده از علامه و ابن تيميه در مورد حيات برزخي به مباني، ادله و لوازم اعتقاد به حيات برزخي از نگاه ايشان دست مي¬يابيم. عقل¬گرايي در نگرش علامه مهمترين مبناي ايشان در تبيين حيات برزخي است كه سبب مي¬شود اصولي كه اعتقاد به حيات برزخي بر آن مبتني است نزد ايشان، عقلي باشد. از منظر ايشان، عالم برزخ منطبق بر عالم مثال است كه در مباحث فلسفي به عنوان يكي از عوالم وجود مطرح مي شود و ادله متعدد عقلي و نقلي وجود آن را با جايگاهي تعريف شده در مجموعه عالم هستي اثبات مي¬كند. تركيب تبيين عقلي و نقلي در بيان ويژگي¬هاي حيات برزخي نزد علامه نيز نمودار مي¬شود و ايشان با ابزار عقل و نقل به بيان اين ويژگي¬ها مي¬پردازند كه ثبوت حياتي نامحدود و با قوتي بيش از حيات دنيوي در بازه¬ي زماني ميان مرگ تا قيامت را براي انسان نتيجه مي¬دهد. در مقابل، ابن تيميه كه اساساً منكر اعتبار عقل در تبيين امور است، در نگاه به مسأله حيات برزخي، از مباني كه صرفاً به نقل منتهي مي¬شود بهره مي¬برد و در اثبات اصل حيات برزخي نيز بر نقل صرف يعني قرآن، حديث پيامبر و قول صحابه¬ي ايشان كه در اصطلاح، سلف ناميده مي¬شوند، تكيه مي¬كند كه نتيجه آن اثبات اجمالي حيات برزخي است كه فاقد بيان حدود و ابعاد آن است چرا كه تبيين كليات از كاركردهاي عقل است و نقل، عهده¬دار بيان جزئيات مي¬باشد. وي در بيان ويژگي¬ها و لوازم حيات برزخي نيز بر داده¬هاي نقلي صرف، جمود مي¬ورزد و در نتيجه حيات بعد از مرگ را با محدوديت¬هاي بسيار مي¬پذيرد. به عنوان مثال از نگاه وي انسان بعد از مرگ منفعل از عالم دنياست و قادر به تصرف و تأثير در عالم ماده نيست. ديگر شاخصه-اي كه در اختلاف عقيده ميان علامه طباطبايي و ابن تيميه در مسأله¬ي حيات برزخي مؤثر است، ظاهر¬گرايي ابن تيميه است؛ به اين معنا كه وي علاوه بر پافشاري بر استفاده از داده-هاي نقلي صرف، در تبيين اين داده¬ها نيز بر ظاهر آنها تكيه مي¬كند و از تعمق عقلي در آنها مي¬پرهيزد.