پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

براي تفسير، ترجمه و فهم قرآن كريم، دانشمندان مسلمان علومي را پايه¬ريزي كرده¬اند كه بخشي از آن¬ها علوم ادبي است. يكي از اين علوم، علم نحو است كه در تفسير قرآن تأثير ويژه¬اي دارد و مفسّر با استفاده از اين علم به تفسير قرآن مي¬پردازد. از جمله مفسراني كه براي تفسير قرآن از علم نحو استفاده كرده¬اند زمخشري و ابوالفتوح رازي هستند. علم نحو در تفسير ايشان از قرآن، جايگاه ويژه¬اي دارد. اين دو مفسّر در تبيين مفردات و توابع و جملات بعضي آيات سوره¬ي بقره از قواعد نحوي بهره برده¬اند. به عنوان نمونه در آيه78 سوره بقره درباره نوع استثنا در (إِلاَّ أَمانِيَّ)، نظر زمخشري اين است كه از نوع استثناي منقطع است؛ چون (أَمانِيَّ) را به معناي آرزوهاي باطل مي¬داند كه در كتاب خدا راه ندارد؛ اما نظر ابوالفتوح اين است كه اگر (أَمانِيَّ) به معناي تلاوت باشد، استثنا از نوع متصل است و اگر (أَمانِيَّ) به معناي دروغ و تمناي باطل باشد، استثنا از نوع منقطع است. هم¬چنين ايشان گاهي مؤيد نظرات نحوي¬شان از آيات ديگر قرآن و از اشعار و مثال¬هاي عربي استفاده كرده¬اند. ابوالفتوح در مقايسه با زمخشري، در تأييد نظراتش بيشتر از شواهد استفاده كرده است. هم-چنين در برخي آيات نظرات ديگران را ذكر كرده، سپس به يكي از آن¬ها تمايل يافته است. در برخي آيات، هر دو مفسر آيه را تركيب كرده¬اند؛ اما تأثيري در برداشت تفسيري¬شان نداشته است و فقط آياتي بررسي شده¬اند كه قواعد نحوي در تفسيرشان مؤثر بوده است. هم-چنين در برخي موارد از نظرات مكاتب بصره و كوفه بهره گرفته¬اند.