پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

بحث دربارة نفس و روح يكي از مباحث مهم معرفت شناسي در فلسفة اسلامي است. دقت نظر در هستي و چيستي نفس و روح و بررسي مسأله وحدت نفس و روح يا دوگانگي اين دو در حكمت متعاليه و قرآن به انسان در فهم صحيح معارف كمك شاياني مي¬كند؛ لذا پژوهش حاضر به بررسي « هستي و چيستي نفس و روح در حكمت متعاليه و قرآن » پرداخته است كه با استفاده از آثار ملاصدرا و قرآن و در درجة دوم آثار شارحان حكمت متعاليه و مفسران قرآن گردآوري شده است. در مورد نفس و روح دو نظر مطرح است كه آيا اين دو يك حقيقت واحدند يا دو حقيقت جداگانه. ملاصدرا براي نفس مراتب و شئوني قائل است وي نفس را در ابتداي پيدايش، مادة هيولانيِ عقل مي¬داند كه با حركت جوهري به «عقل بالملكه» پس از آن به «عقل بالفعل» و سپس به مرحلة «عقل مستفاد» مي¬رسد .نفس در آخرين مرتبة كمال خود به «عقل فعال» متصل مي¬شود كه همان «روح قدسية الهي» است ؛ و در واقع نفس به همان حقيقت اولية خود رجوع مي¬كند. در واقع ملاصدرا با همان اصطلاح ارسطويي نفس شروع و نهايتا در سير تكامليِ نفس به همان روح قرآني الهي مي¬رسد، پس روح از نظر صدرا عاليترين مرتبة نفس است. مسألة وحدت و يا دوگانگي نفس و روح در بين مفسران قرآن نيز مطرح است. كه برخي اين دو را دو حقيقت مجزا و برخي يك حقيقت واحد مي¬دانند و ادلة خويش را بر آن ارائه مي¬كنند. نتيجه حاصل از اين پايان نامه را مي¬توان چنين بيان كرد. بر اساس حركت جوهريِ ملاصدرا اختلاف نظر موجود با مسألة تشكيك قابل حل است. روح و نفسِ انسان در واقع دو جنبه از يك حقيقت مشكك¬اند كه جنبه الهي آن روح ناميده مي¬شود و جنبة نفساني و ناقص آن نفس. به بيان ديگر اگر حقيقت انسان را به خدا منسوب كنيم روح ناميده مي¬شود و اگر در عالم ماده در نظر گرفته شود نفس نام دارد. همچنين وجوه شباهت و تفاوت نفس و روح در قرآن وحكمت متعاليه كه در اين رساله به آن رسيده شده طي 7 مورد در نتيجه نهايي ارائه شده است.