چکیده
بر اساس آموزههای قرآن کریم ، نظام هستی را مبدئی است که جهان از آنجا شروع شده و پایانی است که سرانجام حرکت جهان به آن سمت منتهی می شود و مسیری است که راه واصل بین آغاز و انجام می باشد و کلیه معارف دین با واسطه یا بدون واسطه به همین سه اصل توحید ، نبوت و معاد برمی گردد؛ از آنجا که تقلید در این سه اصل، که از اصول اعتقادی اسلام محسوب می شود پذیرفتنی نیست، هر مسلمان باید بر اساس تحقیقات خود به این اصول پایبند باشد. پژوهش پیش رو، تحقیقی مناسب برای کسانی است که سعی دارند در راه تحقیق پیرامون اعتقادات اسلامی از نظرات و اندیشه های دانشمندان مختلف بهرهمند شوند. در این پژوهش سعی شده است اندیشه های نظامی، شاعر و حکیم فارسی زبان سده ششم هجری نسبت به سه اصل توحید، نبوت و معاد در منظومه خسرو و شیرین استخراج شده و با مطابقت با آیات و روایات، جایگاه علمی این شاعر مسلمان نسبت به اصول اعتقادی اسلام و ژرفای مفاهیم قرآن مورد سنجش قرار گیرد و مرجعی تحقیقی برای بهرهگیری اهل تحقیق منظور گردد. همچنین با توجه به اینکه اصل داستان مربوط به دو دین مسیحیت و زرتشت است، این پژوهش اثبات میکند نظامی با تسلط کامل، برای بیان اصول اعتقادی اسلام از داستانهای غیر اسلامی بهره گرفته است.
کلمات کلیدی: توحید، نبوت، معاد، اسلام، نظامی، خسرو، شیرین
نتیجه
بی شک حکیم نظامی مسلمانیست که اعتقادات او نسبت به اصول دین اسلام از راه تحقیق و مطابق با آیات قرآن کریم حاصل شده است و او توانسته سه اصل اعتقادی توحید ، نبوت و معاد را استادانه و به صورت مستتر در دل داستان خود بیان و توصیف کند . مفاهیم اعتقادی این شاعر حکیم فارسی زبان کاملا با کلام خداوند در قرآن کریم مطابقت دارد و این مهم نشان از توجه کامل نظامی به دستورات باری تعالی در قرآن کریم است . حکیم گنجه در منظومه خود از باورهای اعتقادی ادیان دیگر بعنوان محملی برای بیان و توصیف اصول اعتقادی دین اسلام بهره گرفته است و به خوبی از این شیوه برای جذب مخاطب بهره برده است .
منابع
1. تربیت ،محمد علی ، دانشمندان آذربایجان ، 1378، به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد ، تهران –از انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
2. شیدا ، یحیی ،مقالة نظامی گنجه ای شاعری پاکدامن و بلند طبع ، ویژه نامة روزنامه فروغ آزادی بمناسبت بزرگداشت هشتصد و پنجاهمین سال تولد حکیم نظامی گنجوی .
3. نظامی گنجه ای ، الیاس بن یوسف ، خمسة ، 1389، مصحح: سامیه بصیر مژدهی ، تهران ، نشر قطره .
4. نفيسي، سعيد، تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسي ،1344، تهران، فروغي.
5. دیوان نظامی گنجوی ، به اهتمام حسین فیض الهی وحید و حمید احمدزاده .
6. یان ریپکا ، تاریخ ادبیّات ایران، ترجمه کیخسرو کشاورزی، ، 1370 انتشارات گوتنبرگ و جاویدان خرد .
7. فرشادمهر،ناهید،1385،زندگینامه شاعران نامی ایران، تهران ، انتشارات،محمد (ص) .
8. نظامی گنجه ای ، الیاس بن یوسف ، خسرو و شیرین ، 1386 ، بکوشش بهروز ثروتیان ، تهران ، انتشارات امیر کبیر
9. محمدبن محمد غزالی ، کیمیای سعادت ، 1364 ، تهران ، خدیوجم
10. ابو حامد محمد غزالی،احیاءالعلوم الدین، 1364 ، ترجمه محمد خوارزمی، تهران ،انتشارات علمی فرهنگی،
11. محمد بن علی بن بابویه الصدوق ،التوحید،1375 ، الطهران،انتشارات مکتبه البوذرجمهری،
12. سید رضی،نهج البلاغه ، 1340 ، ترجمه جواد فاضل ،تهران:انتشارات علمی
13. سید محمد حسین طباطبایی ،المیزان فی تفسیر القرآن ، 1393ه.ق ، بیروت ، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
14. ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، 1968 ،چاپ مسكو.
15. سنائی غزنوی ،حدیقه الحقیقه ، 1370 ، به اهتمام مدرس رضوی،انتشارات دانشگاه تهران.
16. عطار، فرید الدین ، منطق الطیر ، 1365، به کوشش سید صادق گوهرین ، تهران ، انتشارات علمی و فرهنگی.
17. سعدی، بوستان ، 1359، شرح و تصحیح غلامحسین یوسفی ، تهران ، چاپخانه خواجه .
18. قرائتی ، محسن ، تفسير نور ،1376 ، تهران ، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن .
19. مكارم شيرازي، ناصر ، تفسير نمونه ، 1371 ، دارالاسلاميه، چاپ بيست هشتم، پاييز.
20. میبدی، رشید الدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار،1371، تهران، انتشارات امیر کبیر.
21. علّامه مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، 1404 ، بيروت، انتشارات الوفاء .
22. جوادی آملی ، عبدالله ،تفسیر موضوعی قرآن کریم،1376 ، قم ،انتشارات اسرا.
23. قرآن .
24. سمهودي ، علي بن احمد ، وفاء الوفا في اخبار دار المصطفي ،1404 ، مدینه.
25. ابو شهبه، محمد ، السیرة النبویة، بی تا ،دمشق ، دارالقلم
26. ابن کثیر دمشقی ، البدایة و النهایه ، 1408ق ، دار احیاء التراث .
27. طبرسي، فضل بن حسن ، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن ، 1360 ، ترجمه دكتر محمد مفتح، تهران، انتشارات فراهاني .
28. حسن زاده آملی ، حسن ، عيون مسايل نفس و شرح آن، 1385، تهران ، انتشارات امیر کبیر.
29. آیه الله مكارم شیرازی ، پیام قرآن، 1370 ، قم ، انتشارات هدف .
30. فلاح ،مرتضي ، پاييز و زمستان 1387 ، دو فصلنامه علمي پژوهشي پژوهش زبان و ادبيات فارسي ، شماره يازدهم.
