پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

صناعات خمس يكي از اصطلاحات به كار رفته در علم منطق است كه مباحث مربوط به انواع استدلال به حسب مواد و اصناف قضاياي به كار رفته در آن با عنوان صناعات خمس در منطق مي‌آيد و به معناي انواع پنجگانه استدلال به حسب مبادي كه عبارتست از: برهان، جدل، خطابه، مغالطه و شعر هست. صناعات خمس ماحصل پژوهش‌هاي مجدانه فيلسوفان يوناني و در سطح بالاتر، فيلسوفان اسلامي است؛ و از ديرباز در بين فيلسوفان مسلمان مطرح بوده است و سينه به سينه و نسل به نسل به شكل امروزي در منطق تدوين شده است. منطق ابزاري است كه روش صحيح تفكر را به انسان مي‌آموزد و از خطاي در انديشه بازمي‌دارد؛ اما با كمي تأمل متوجه برخي كاستي‌ها و غفلت‌ها در اين حيثيت ابزاري منطق مي‌شويم، زيرا صناعات خمس علاوه بر اينكه يكي از مباحث مهم منطقي است، به جز منطق‌دانان، افراد عادي هم در زندگي روزمره‌ي خود، خواه ناخواه از اين قوانين استفاده مي‌كنند؛ بنابراين شايسته است علاوه بر معرفت صنايع پنجگانه، به چگونگي شكل‌گيري و پيشرفت آن نيز نظر كنيم كه اگر اين اصل محقق شد به مطلوب خود رسيده‌ايم. سير تطور صناعات خمس در حوزه تاريخي مذكور، سير تكاملي است كه در دوران فارابي شكوفا شد، اما در دوران اخوان‌الصفا توجه چنداني به اين اصل مهم نشده است. لذا با پرداختن ابن‌سينا به اين مبحث مهم منطقي، سير شكل‌گيري اين صناعات كامل‌تر شد و به صورت صعودي در مرحله اوج خود قرار گرفت. به گونه‌اي كه مباحثي كه امروزه در منطق با عنوان صناعات خمس مطرح مي‌شود، ماحصل تلاش‌هاي ابن‌سينا بوده است كه ابداعات فراواني در اين زمينه مخصوصاً مغالطه انجام داده است. پژوهش حاضر، پرداختن به سير تطور صناعات خمس از ديدگاه فارابي، اخوان‌الصفا و ابن‌سينا است. همچنين اين پژوهش با روش توصيفي – تحليلي به مسئله مي‌پردازد. اين صناعات پنج‌گانه منطقي به‌عنوان ركن اصلي منطق بوده كه با تكيه بر محور تعليم سه فيلسوف و توجه به بُعد اجتماعي انسان‌ها جهت رسيدن به سعادت استوار است؛ بنابراين در اين پايان‌نامه در نظر داريم، با تمركز ويژه به ديدگاه سه فيلسوف، به بررسي سير تطور صناعات خمس از نظر فارابي، اخوان‌الصفا و ابن‌سينا بپردازيم.