پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

در آيه سوم سوره مائده سخن از اكمال دين به ميان مي‌آيد. اماميه، معتزله، و اشاعره در باب حقيقت اكمال دين و چرايي و چگونگي آن در اين آيه نظرگاه مختلفي دارند. تحليل نظريه‌هاي مطرح در اين باب، به‌روش توصيفي تحليلي، هدف اصلي نوشتار است كه به شيوۀ تحليل كيفي به دو روش عقلي منطقي و نقلي وحياني به‌منظور تحليل و جمع‌بندي يافته‌ها انجام مي‌شود و در صدد اثبات فرضيه خطا بودن ديدگاه غير اماميه مي‌باشد. انديشمندان معتزلي براي اكمال دين سه معنا ذكر كرده‌اند كه عبارتند از: پايان يافتن نزول آيات و ابلاغ تمام فرايض، نزول و ابلاغ معظم فرايض، پيروزي مسلمانان بر دشمنان. اشاعره علاوه بر پذيرش ديدگاه معتزله چند معناي ديگر نيز افزودهاند: اكمال دين به معناي عدم حضور مشركان در مراسم حج، توفيق مؤمنان در برگزاري حج به عنوان آخرين ركن دين، پيروزي مسلمانان با غلبه بر ساير اديان، حكم به منسوخ نشدن و جريان داشتن آن تا روز قيامت. معناي مورد پذيرش شيعه براي اكمال دين، ابلاغ ولايت و امامت امام علي مي‌باشد؛ براي اثبات اين مطلب علاوه بر شواهد درون آيه، از مستندات روايي نيز بهره گرفته و به نقد و تحليل ديدگاه ديگران مي‌پردازد. لوازم اكمال دين عبارتند از جامعيت و خاتميت و امامت و اجتهاد. جامعيت در ديدگاه اهل سنت به‌معناي ابلاغ تمام احكام يا معظم احكام و آموزش قواعد و اصول استنباط مي‌باشد ولي شيعه جامعيت را در ابلاغ امامت و افزودن معارف ائمه به مجموع دين معرفي مي‌كند. در بحث خاتميت فرق اسلامي اختلافي ندارند. اهل سنت امامت را لازمه اكمال دين نمي‌داند؛ شيعه امامت را عين اكمال دين و به عنوان نظام حاكميت توحيدي و ادامه توحيد در حاكميت مي‌داند. در بحث اجتهاد نيز ميان شيعه و اهل سنت در مسائل و منابع و روش اجتهاد تمايزاتي هست هرچند هردو، اجتهاد را لازمه اكمال و خاتميت و جامعيت دين مي‌دانند.