پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

انسان موجودي است كه حياتش با انديشه و عقل سامان مي يابد ويكي از بهترين و مطمئن ترين راه ها براي شناخت دين و رسيدن به مراتب بالاي ايمان ، نيروي عقل است. معناشناسي واژگان، يكي از شاخه هاي دانش زبان شناسي بوده كه به تحليل معنايي واژه ها مي پردازد و ارتباط بين آنان را به وسيله نظام معنايي روشن ميسازد. در اين پژوهش وجوه معنايي عقل در قرآن و نهج البلاغه بررسي شده ،كه لازمه اين كار دانستن ماهيت مفاهيم همنشيني و جانشيني مي باشد و لذا منظور از جانشيني اين است كه دو يا چند واژه با هم تقارن معنايي داشته باشند و به‌جاي همديگر قرار گيرند و همچنين در تبيين هم‌نشيني مي توان اين گونه بيان نمود كه در هر زبان واژه‌هايي موجود است كه در عرض آن‌ها قرار دارد و با آن‌ها بكار برده مي‌شود و به‌مرور معناي خود را به آنان منتقل مي‌كنند. تحليل كامل يك متن وابسته به كشف روابط درون‌متني مثل هم‌نشيني واژگان در كنار يكديگر و جانشيني است كه انسجام بخش متن مي‌باشند. پژوهش حاضر،با روش تحليلي و كتابخانه اي و با بهره‌گيري از معناشناسي همزماني، با هدف فهم ابزار، مفاهيم تأثيرگذار و دستيابي به ميدان معنايي واژه عقل در قرآن و نهج البلاغه، سامان يافته است. بررسيها نشان مي دهد كه معناي اساسي عقل ، عهده دار سعادت بشري و ارتقا سطح معرفتي نشانه كمال عقل است. دراين پژوهش علاوه به بررسي مفهوم «عقل» در ساحتهاي مختلف «مولفه هاي عقل» و «مراتب و آثار عقل» همچنين معاني مختلفي كه واژه «عقل » با عنوان جانشين و همنشين در قرآن و نهج البلاغه به كار برده شده مي پردازد، بين مفاهيم عقل رابطه هم نشيني و جانشيني ويژه اي برقرار است. ترسيم ميدان معنايي واژه «عقل» در قرآن ونهج البلاغه، بر پايه شيوه جانشيني و همنشيني واژگاني، از نوآوريهاي پژوهش حاضر تلقّي ميگردد.