پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

از ديدگاه اهل سنت هر گاه نصي از كتاب، سنت پيامبر يا اجماع وجود نداشته باشد، محل اجتهاد به رأي است و مجتهد بايد با ادله اجتهادي حكم رخدادها را بيان كند؛ يكي از اين ادله اجتهادي، سد و فتح ذرايع است. «سد ذرايع» به معناي پيشگيري از وقوع و تحقق جرم در خارج، يا جلوگيري از سوء استفاده از احكام الهي است و «فتح ذرايع» وجوب باز بودن راه براي انجام دادن هر كار خيري را گويند. ميان اصوليون اهل سنت چنين مشهور است كه مالك و پيروانش سَدّ و فَتح ذرايع را به عنوان يكي از ادله احكام شرعي مي‌دانستند و برخي ديگر نيز مطلقاً سَدّ و فَتح ذرايع را يكي از ادله احكام شرعي معتبر ميدانند، از اين رو، همۀ راههاي وصول به مفسده را حرام دانستهاند. قائلين به حجيت سد و فتح ذرايع براي اثبات مدعاي خود، ادله‌اي از قرآن و روايات و... ذكر كرده اند. در مقابل، گروهي ديگر از اهل سنت مطلقاً آن را مردود ميدانند و برخي ديگر نيز در اينباره به تفصيل معتقدند و در بعضي فروض مسئله، سدّ ذَرايع را واجب و در برخي موارد غير لازم ميدانند، از جمله زركشي از علماي مشهور شافعي مذهب كه ضمن بررسي انتقادي از سد ذرايع، آن را رد مي كند.در فقه شيعه سَدّ و فَتح ذرايع جايگاهي ندارد؛ اما پس از تأمل و تعمق در اصول و فقه شيعه در مييابيم كه نزديك ترين مفهوم به سَدّ و فَتح ذرايع، مفهوم "مقدمه واجب" و "مقدمه حرام" است كه علماي شيعه در اصول، دربارۀ آن بحث بررسي كردهاند.با چشمپوشي از اعتبار ادله اي كه اهل سنت بر حجيت سد و فتح ذرايع اقامه كرده اند، باز هم نميتوان سَدّ و فَتح ذارئع را به عنوان يك اصل در مقابل و هم رديف با ديگر اصولي كه حجيّت آنها اثبات شده است،به حساب آورد