پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

از جمله مسائلي كه در بحث معاد به آن پرداخته شده و در آيات الهي و روايات معصومين(عليهم السلام)، فراوان به چشم مي خورد، مسئله ي جزاي اعمال و نتيجه ي كردار دنيوي آدمي در آخرت است و اين كه هر عملي كه از انسان صادر مي شود، خوب يا بد، به گونه اي آن را در آخرت پيش روي خود خواهد ديد؛ اما اين كه بين اعمال دنيايي با نتايج اخروي آن چه ارتباطي وجود دارد، پرسشي است كه بايد بدان پرداخت.آيا مانند روابط قراردادي بشريست يا چيزي فراتر از آن است؟ در كتب كلامي و تفسيري فريقين ذيل آيات اعتقادي پاسخ هاي متفاوتي به اين پرسش داده شده است در اين پژوهش با تتبع در آثار تفسيري و كلامي علامه طباطبايي از مذهب شيعه و فخر رازي از مذهب اهل سنت و با روش كتابخانه اي به بررسي ديدگاه هاي آنها پرداخته شده است. علامه طباطبايي احتمال قراردادي بودن ميان عمل و جزا را رد كرده و آن را مخصوص جوامع بشري مي‌داند و براين باور است كه ارتباط عمل و جزا تلفيقي از دو ارتباط علّي و معلولي و رابطه تكويني(ظاهر و باطن) است. در مقابل فخر رازي از احتمال قراردادي بودن ميان عمل و جزا دفاع مي‌كند و معتقد است كه اعمال انسان از اعراض بوده كه فنا پذيرند و نمي‌توانند روز قيامت در نزد انسان حاضر شود و جزايي كه انسان در مقابل اعمالش دريافت مي‌كند، به خاطر حصول وعده هايي كه خداوند داده، نه اينكه ذات فعل شأنيت اين را داشته باشد كه جزاي الهي قرارگيرد.