پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

در پايان نامه حاضر به پژوهش سه ديدگاه علامه طباطبايي (مفسر اماميه)، زمخشري (معتزلي) وفخرالدين رازي متكلم اشعري پرداختهايم. مسئله اصلي اين پژوهش مقايسه بين ديدگاه اين سه عالم است. روش گردآوري اطلاعات در اين پژوهش كتابخان هاي و روش پردازش آن توصيفي- تحليلي (تطبيقي) است. هدف از اين تحقيق بررسي تطبيقي موارد اشتراك و افتراق تفاسير الميزان، كبير و كشاف در مورد احباط و تكفير است. نتايج حاصل از اين تحقيق عبارت است از: معتزله قائل به احباط كلي بوده، دلايل عقلي و نقلي ذكر ميكنند. در مقابل اشاعره و اكثر اماميه، جز در موارد در حال كفر، ارتداد، شرك و نفاق، منكر احباط كلي هستند و تكفير كلي را مستلزم ظلم، ترجيح بلامرجح و يا تناقض، و دور ميدانند. عمده محل اختلاف در اين مسئله در ناحيه احباط است و در مورد تكفير اختلاف اساسى وجود ندارد، چرا كه تكفير به بخشش گناهان از جانب خداوند مربوط مىشود و از نظر عقلى، مانعى ندارد كه خداوند از عقوبت مجرمى درگذرد. هرسه مفسّر قرآن (فخر رازي، علامه و كشاف) معتقدند: احباط اعمال كافر و مشرك به معناي آن است كه از ابتدا اعمال آنها به طور صحيح محقق نشده و طبق دستور شرع مقدس نبوده است تا مستحق ثواب شوند. به عبارت بهتر، از نظر اشاعره و اكثر اماميه، اعمال نيك كافر و مشرك از ابتدا باطل است، نه اينكه عمل نيكي ثابت شود؛ سپس توسط كفر و شرك از بين برود و حبط گردد.