پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

در تحقيق حاضر «تفسير تطبيقي سوره الرحمن با تأكيد بر تفاسير الميزان و مفاتيح‌الغيب» به روش توصيفي وتحليلي بررسي مي‌شود. تفسير تطبيقي قرآن كريم به معني كشف، تبيين و ارزيابي نظام‌مند از ديدگاه مفسران شيعي و سني به صورت مقايسه‌اي است. با توجه به اين¬كه علامه طباطبايي از دانشمندان معروف شيعه و فخر رازي از متكلمين و مفسرين اهل سنت مي‌باشند و از آنجا كه نظام ارزشي يك پژوهشگر در استنتاجات او مؤثر است؛ لذا اين پژوهش از منظر اين دو ديدگاه مقايسه مي‌شود. سوره الرحمن يكي از سوره‌هاي مهم قرآن، به بيان نعمات، پاداش و عذاب الهي پرداخته است. در مقايسه اين سوره از منظر دو تفسير الميزان و مفاتيح‌الغيب مشخص مي‌شود در مورد اولين نعمت در اين سوره كه تعليم قرآن است، در تفسير الميزان در خصوص مفعول دوم «علم‌القرآن»، انس و جن مفعول دوم است چون در اين سوره هر چند يك بار جن و انس مخاطب قرار مي‌گيرند ولي در مفاتيح‌الغيب مفعول دوم را انسان مي‌داند. همچنين نظر الميزان و مفاتيح‌الغيب در بيان معناي «بيان»، «رفع سماء» و «الميزان» هم متفاوت است. آيه‌ي «فبأي آلاء ربكما تكذبان» به نظر علامه خطاب به جن و انس است چون از نعمات الهي بهره‌مند شده‌اند؛ لذا بايد شكرگزار باشند ولي در تفسير مفاتيح‌الغيب، مخاطب آيه را كل موجودات دانسته كه جن و انس هم داخل در آن¬ها مي‌شوند. در بحث صفات الهي، الميزان صفات را عين ذات آورده است ولي درمفاتيح‌الغيب، صفات زائد بر ذات آمده است. در بحث مرگ، الميزان و مفاتيح‌الغيب در آيه شريفه "كل من عليها فان" اشتراك دارند و آن اين كه ضمير«ها» در «عليها» به زمين برمي‌گردد و «من» براي صاحبان شعور است و افتراقشان در بيان علت است. در الميزان، علت برشمردن نعمت‌هايي است كه به صاحبان شعور عطا گشته و در مفاتيح‌الغيب بيان شده، كسي كه بايد از ترساندن نفع ببرد، عاقل است و اين علت ذكر مرگ براي عاقل در اين آيه است. در الميزان، علامه قائل به معاد جسماني و روحاني است ولي فخر رازي، معاد را جسماني مي‌داند. بر اساس روايات معصومين عليهم‌السلام و ادله كتب شيعي مي‌توان بطلان عقايد و ادعاهاي فخر رازي در مفاتيح‌الغيب در تفسير سوره الرحمن را ثابت كرد.