پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده يكي از احكام و مسائل مهم در شرعيت اسلام، مسأله‌‌ي وصيّت است. وصيّت بدين معناست كه شخص سفارش كند كه بعد از مرگ او، شخصي كاري براي وي انجام دهد؛ يا مالي را به تمليك ديگري درآورد. وصيّت در شرع مقدّس اسلام، به دو صورت تمليكي و عهدي مقرّر شده؛ در وصيّت تمليكي، شخص وصيّت‌‌كننده مال يا منفعتي را به‌‌صورت مجّاني يا تبرّعي بعد از مرگش به ملكيت شخص ديگري درمي‌‌آورد. هدف اصلي از اين پژوهش، بيان ماهيت و احكام وصيّت تمليكي از ديدگاه مذاهب خمسه‌‌ي اسلامي است كه در ضمن اين هدف، به مشروعيت وصيّت و اركان وصيّت و شرايط و اركان و احكامي هم‌‌چون ميزان نفوذ وصيّت و مبطلات و منجّزات مريض پرداخته مي‌‌شود. در اين پژوهش، در قالب روش توصيفي ـ تحليلي به جمع‌‌آوري اطّلاعات و داده‌‌ها پرداخته شده كه در نتيجه‌‌ي آن مي‌‌توان به نتايج مهمّي از جمله: اين تكليف الهي هم در آيات و هم روايات بيان شده و عقل و اجماع هم اين مسأله را تأييد مي‌‌كند؛ مورد اجماع علماي شيعه و سنّي است. ماهيت وصيّت به‌‌عبارتي همان عقد و يا ايقاع بودن وصيّت تمليكي، يك مورد اختلافي ميان علماي اسلامي است. در ميان علماي شيعه عدّه‌‌اي معتقد به عقد بودند، در نتيجه اعتبار قبول موصي له و عدّه‌‌اي ديگر به ايقاع بودن (عدم اعتبار قبول) معتقدند و اين اختلاف نظر در ميان فقهاي اهل سنّت هم به‌‌چشم مي‌‌خورد. با توجّه به اين اختلاف، در قرون اخير، تمايل و كشش به سمت ايقاع بودن وصيّت بيشتر است. وصيّت در قالب اركاني صورت مي‌‌پذيرد كه بدون آن اركان، وصيّت محقّق نمي‌‌شود كه اين اركان، شامل: وصيّت‌‌كننده و وصيّت‌‌شونده و مورد وصيّت است. وصيّت شخص موصي تا يك‌‌سوّم اموال او نافذ است و در بيشتر از يك‌‌سوّم منوط به اجازه‌‌ ي وارث است. اگر شخصي در زمان مرض، مرضي كه مشرف به مرگ است، تصرّفاتي به نفع ديگري در مال خود انجام دهد، اين تصرّفات، منجّز است و مطابق بهترين دو قول از ثلث دارايي قابل محاسبه است؛ البتّه اگر تصرّفات معلّق بر فوت باشد، ديگر منجّز نبوده و معلّق است. در اين ميان، اموري موجب بطلان وصيّت است؛ از جمله: رجوع از وصيّت، كه به‌‌صورت صريح و ضمني (از بين رفتن مالكيت موصي و موصي به و تغيير در اوصاف موصي به) است، انكار وصيّت توسّط موصي، از بين رفتن اهليت موصي و موصي به، فوت موصي له قبل از موصي. كليدواژه‌‌ها: حكم، عقد و ايقاع، وصيّت تمليكي، وصيّت عهدي، نفوذ، تنجيز، تعليق.