پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

عقل گوهري است كه خداوند به‌وسيله آن انسان را از ساير موجودات متمايز، و مكلف به انجام اموري از روي اختيار نمود. نوع نگرش به جايگاه عقل باعث شكل‌گيري دو ديدگاه اصولي و اخباري در زمينۀ استفاده از عقل يا سنت در استنباط احكام گرديد. موضوع: «جايگاه تعقل از ديدگاه اصولي و اخباري» با مطالعه منابع موجود، سعي در بررسي اختلاف اين دو گروه در زمينه بهره‌گيري از عقل در استنباط احكام و جمع نظرات آن‌ها دارد. مباحث عقلي در قطع، حسن و قبح عقلي، ملازمه، ظواهر الفاظ و اصول عمليه جريان دارد. عقل گوهري است كه حُسن فعل خير، و قبح فعل شرّ را درك مي‌كند، البته عقلي حجت است كه امارات (نه قطع) را واسطه براي رسيدن به مطلوب (قطع عقلي) قرار مي‌دهد. پس بايد عقل را در اصل يك مسئله و فروع آن منبع مستقل استنباط حكم، به‌شمار آورد. اخباري‌ها كثرت خطا در مقدمات عقلي و برخي روايات را دليل براي ردّ استدلال‌هاي عقلي، بيان مي‌كنند، اما با قطع عقل، قطع بر خلاف آن محال است و روايات موجود هم بايد بر خلاف ظاهرشان حمل شوند. آن‌ها تمام ظواهر جز ظواهر قرآن را حجت دانسته البته ظواهر قرآن را با تفسير معصومين - عليهم السلام- حجت مي‌دانند، ولي اگر خداوند ظواهر را حجت نمي‌دانست آن را به مكلفين ابلاغ مي‌كرد و به‌دست آنان مي‌رسيد، اما چنين نيست، پس تمام ظواهر حجت هستند. در مورد شك در شبهه بدويه، اخباريون به دليل قانون دفع عقاب محتمل، دليل عقلي را دال بر عمل به اصل احتياط مي‌دانند، اما اصوليون به دليل قاعدۀ قبح عقاب بلا بيان، معتقد به برائت هستند. البته قانون قبح عقاب بلابيان به شبهات بدويه و شك در اصل تكليف تعلق مي‌گيرد مشروط بر اين‌كه ثابت شود ادلۀ احتياط در شبهات بدويه كارايي ندارد، ولي قانون دفع عقاب محتمل، به شك در مكلف به، تعلق دارد آن‌ هم مشروط بر اين‌كه شبهه محصوره باشد. اين پژوهش به روش كتابخانه‌اي صورت گرفته است به اميد آن‌كه گامي در جهت اهداف علمي واقع گردد. واژگان كليدي: عقل، اصولي، اخباري، ملازمه، ظواهر(الفاظ و قرآن)، اصول عمليه.