پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

حقوق شهروندي مجموعه¬اي از حقوق، آزادي¬ها و امتيازاتي است كه در نظام حقوقي يك كشور به شهروندان آن، در جهت فراهم¬سازي زمينه¬ي سعادت¬مندي و رشد شخصيت فردي و اجتماعي آن¬ها تعلّق مي¬گيرد. شهروندان به عنوان اعضاي جامعه در برابر حقوقي كه بهره¬مند مي¬شوند، مسئوليّت¬هايي نيز در راستاي اداره بهتر جامعه و ايجاد نظم بر عهده مي¬گيرند، چه اين¬كه حقوق و تكاليف دو مفهوم متلازم¬¬اند، بدين معنا كه هر جا حقّي ثابت شود، تكليفي هم وجود دارد. شناخت اين حقوق و تكاليف نقش مؤثّري در ارتقاء شهروندي و ايجاد جامعه¬اي بر اساس نظم و عدالت دارد. حقوق و تكاليف شهروندي، در اسلام بر مبنايي استوار است كه آن را از حقوق ساير ملّت¬ها متمايز مي¬كند. تفاوت اين مباني مربوط به جهان¬بيني و ايدئولوژي مكتب اسلام است. مباني حقوق اسلام، يك سلسله امور حقيقي است، كه از يك سو، با «مبدأ» ارتباط دارد؛ و از سوي ديگر با «معاد» پيوسته است؛ و با «حكمت الهي» پيوند دارد، و در نهايت مطابق با عدالت بوده و يا حداقل منافي با آن نباشد. هدف اين پژوهش، بررسي حقوق و تكاليف شهروندان در قرآن و نهج¬البلاغه و شاخصه¬هاي مهّم آن در نظام حقوقي اسلام است. حاصل اين تحقيق آن ¬است كه، شاخصه¬هاي مهّم حقوق شهروندي عبارتند از: حقوق فرهنگي(حق تعليم و تربيت، تفريحات سالم)، حقوق سياسي(حق انتخاب، حق آزادي بيان) و حقوق اقتصادي(حق اشتغال، عدالت اقتصادي). شهروندان در قبال حقوقي كه بهره¬مند مي¬شوند يك¬سري تكاليف بر عهده آنان بار مي¬شود. از جمله: وفاداري نسبت به حكومت، پاي¬بندي به قانون و شركت در جهاد؛ به طوري كه بدون تحقّق حقوق و انجام تكاليف، انتظار رسيدن به كمال انساني در پرتو جامعه¬ي سالم، دشوار است. روش اين پژوهش، توصيفي- تحليلي بر اساس معارف ناشي از قرآن و نهج¬البلاغه است. واژگان كليدي: قرآن، نهج¬البلاغه، حقوق شهروندي، حقوق بشر، حقوق فرهنگي، حقوق اقتصادي و حقوق سياسي.