موضوع: «اشتغال زنان از منظر اسلام و برنامه ششم توسعه»
استان : البرز
شهر : هشتگرد
مدرسهعلمیه : کریمه اهل بیت فاطمه معصومه(س)
استاد ارائه کننده : ریحانه کارپرور (استاد جامعة الزهرا و عضو گروه علمی مطالعات زن و خانواده)
استاد منتقد : راحله کاردوانی (عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده قم)
استاد داور: سمیه حاجی اسماعیلی (عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده قم)
چکیده نظرات ارائه دهنده بحث
قبل از صنعتی شدن جوامع، تولیدات به نیروی فیزیکی مردان متکی بوده و زنان در عرصه خصوصی حضور داشتند. اما در حال حاضر اشتغال زنان یک مطالبه عمومی است. اشتغال زنان در ابتدای تاریخ اختیاری بوده اما اکنون در برخی از کشور ها اجباری است.حال باید دیدگاه اسلام در رابطه با تبدیل شدن اشتغال زنان از بُعد اختیاری به اجباری بررسی گردد. تاریخچه اشتغال در صدر اسلام نشان می دهد حدود ۲۰ شغل در صدر اسلام وجود داشته که زنان آن زمان به آن مشغول بودند. مشاغل زنان در صدر اسلام یا به دلیل نیاز اقتصادی جامعه و یا به دلیل نیاز اجتماعی جامعه بود. اشتغال زن در اسلام زمانی با منع مواجه است که با حرام یا مفسده ای همراه باشد. کلیت آموزه های دینی برای زن وظایفی را به نحو الزام قرارا داده مانند وظیفه همسری یا مادری، حال اگر اشتغال زن با این وظیفه در تعارض باشد در این صورت اشتغال زن مطلوب نیست. این عدم مطلوبیت اشتغال زن هنگامی که دست مایه اختلاط زن با نامحرم شود نیز صادق است. البته در صورتی که سبب از بین رفتن عفت عمومی باشد. اما در قرآن کریم مالکیت و اکتساب برای زن مطلوب شمرده شده مانند آیه 32 سوره نساء. این اکتساب معنای عام دارد همچنانکه علامه طباطبایی حیاضت زن چه به خاطر فعالیت شغلی یا غیر آن عام دانسته است. حاصل آن که اسلام این مالکیت را برای زن قرار داده یعنی زن حق کسب این درآمد را دارد؛ اما با رعایت مواردی که ذکر شد. پس زن می تواند شغل خارج از منزل داشته باشد.
چکیده نظرات منتقد بحث
جداشدن زنان از عرصه خصوصی و ورود به عرصه عمومی، دو طیف در این رابطه به وجود آید. اول، مخالفان اشتغال زن که با تکیه بر پیامدهای آن بر خانواده و جامعه و خود زن به وجود آمد از جمله: بحران منابع با حضور زنان در عرصه، افزایش بیکاری مردان، بحران کاهش جمعیت، بحران رقابت در خانواده، حذف و تعارض نقش مادر و نقش عاطفی و حمایتی او در خانه. اشتغال زنان جامعه با ضرر مواجه شده زیرا زنان پس از اشتغال هزینههایی مانند مرخصی زایمان و شیر‌دهی را بر جامعه تحمیل میکنند. طیف دوم اشتغال زنان را به سود زن، خانواده و جامعه دانسته و محور این بحث نیز سند ششم توسعه بر مبنای توانمندسازی زنان و توسعه است. اما در کنار این دو، طیف وسطی از اشتغال زنان پدید آمد. این طیف در پژوهشهای اخیر تحلیل اقتصادی از اشتغال زنان صورت داده است. مطابق آن برخی از جوامع بحرانهای اشتغال زنان مانند اثرگذاری اشتغال زنان بر کاهش جمعیت، افزایش طلاق و حتی کاهش رشد توسعه اقتصادی در جامعه ایران روبرو شدند. اشتغال زنان در نگاه جامعه شناختی باید از لحاظ سیستمی تحلیل شود نه نقطهای.یک سویه نگری برای تحلیل اشتغال زنان یعنی نمیتوان به طور مخالف و یا موافق بود. پس باید با توجه به رویکرد اسلامی الگوی سومی از اشتغال زنان را ارائه داد تا در عین توانمندسازی زنان هزینه ای بر جامعه تحمیل نشده و جامعه رو به توسعه حرکت کند و از آثار و پیامدهای آن جلوگیری گردد.
نتایج دیدگاه موافق
- حضور زن در جامعه و استفاده از استعداد های زنان، در جهت ارتقای وضع جامعه بشری است. زن از بُعد مسئولیت اجتماعی با بهکارگیری استعدادهای خود در جهت رفع نیازهای جامعه گام برمی دارد.
- اگرزنشرایطاشتغالواستعدادیدارد، میتواندتاثیرمثبتدرجامعهبگذارد. مثلاوجوددکترزنیامعلمدرجامعهامریلازموضروریاست. این امر سبب پدیدآمدناحساسرضایتنمدیواثرگذاریاودرجامعهمیشود.
- آسیبهای حاصل از اشتغال زن با مدیریت صحیح او در نقش های همسری و مادری و از سویی نقشهای زادآوری و درآمدزایی و عدم دخالت در عرصه نان آوری مرد،کاهش مییابد. اگر آسیبهایی هم در جامعه هست به خاطر نبود زیر ساخت های لازم در جامعهاست.
نتایج دیدگاه مخالف
- شغل خارج از منزل برای زن اگر همراه با زیر ساختهای اجتماعی نباشد. بحث تعارض نقش های خانگی و اجتماعی او مطرح است. در جامعه اسلامی باید دید این زیر ساخت ها فرهنگی و اجتماعی فراهم هست یا خیر؟
- یکی از موانع جدی در مسیر اشتغال مردان و زنان، ساختار های غیر منعطف و خشکی است که در جامعه وجود دارد. برای حل مسئله باید به الگوهای مطلوبی دست پیدا کرد نه یک الگوی تنها. در نتیجه هر خانواده به الگوی مناسب خود نیازمند است.
- در مقام اجراء سیاستها، باید نگاه کرد به تعارضات گفتمانی، چون برخی با نگاه خانوادهگرا و برخی با نگاه مشارکتی به اشتغال زنان نگاه میکنند، در نتیجه اولین ضربه آن به جامعه و به خصوص جامعه زنان وارد می شود. اگرسعی شود ایدئولوژی اسلام با یک برنامه راهبردی و یک هماهنگی گفتمانی اجرا گردد؛ در نهایت منفعت آن برای خانواده جامعه و زنان خواهد بود.
جمع بندی داور
پیشنهاد ما این نیست که زنان در خانه بوده و نقش های خانگی را ایفا کنند و نباید شاغل باشند بلکه اشتغال زنان یک واقعیت اجتماعی است که نمی توان عقب گرد داشت. اما برای این که از آسیب های آن جلوگیری شود لازم است الگوی بهتری ارائه داده یا اینکه زیر ساختهای آن فراهم آید مانند امکان مشاغل پاره وقت یا مشاغلی که با روحیات زنانه بیشتر سازگاری داشته باشد؛ تا هم حس اجتماعی پذیری و رضایتمندی زنان را ارضا کند و هم این که زنان توانایی انجام وظایف خانه داری و فرزنداوری و فرزند پروری و ... را در کنار اشتغال خارج از منزل را داشته باشند. در واقع بین اشتغال و خانواده جمع شود. حالا که سند ششم توسعه اشتغال و بحث توانمندسازی را کانون توجه قرار داده امیدواریم که مسئولین این مباحث را درنظر گرفته و الگوی مطلوبی مطابق ایدئولوژی اسلامی و شاخصههای آن برای زنان فراهم آورند.
