پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

"به گزارش معاونت پژوهش مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان نشست نقد کتاب « گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت » در تاریخ 12/8/1404 در مدرسه علمیه تخصصی الزهراء(س) گرگان برگزار گردید. در ابتدا نویسنده کتاب سرکار خانم برقرار، از طلاب سطح چهار این مجموعه، به تشریح فرایند پژوهشی و مراحل نگارش کتاب خود با عنوان «گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت» پرداخت.
وی در بیان سیر پژوهش جهت نگارش این کتاب اظهار داشت: «در مرحله نخست، برای همایشی با محوریت شخصیت حضرت زینب(س)، به بررسی روایات تفسیری مربوط به ایشان در زمینه دفاع از ولایت پرداختم. در مرحله دوم، مقاله‌ای با عنوان جایگاه ولایت در تفسیر مخزن‌العرفان بانو امین را تدوین نمودم. سپس در ادامه، مقاله‌ای با عنوان روش‌شناسی روایات تفسیری پیامبر اکرم(ص) و حضرت زهرا(س) در دفاع از ولایت به رشته تحریر درآوردم که موفق به دریافت مجوز چاپ از فصلنامه علمی ـ ترویجی علوم حدیث تطبیقی شد.»
خانم برقرار افزود: «پس از انجام این تحقیقات، ضرورت بررسی جامع‌تر روایات تفسیری همه اهل‌بیت(ع) در زمینه دفاع از ولایت برایم آشکار شد. نتیجه این تلاش، تدوین کتابی با همین رویکرد بود که با عنوان گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت در سال ۱۴۰۰ به چاپ رسید.»
وی درباره ساختار علمی اثر خود توضیح داد: «این پژوهش در سه فصل سامان یافته است؛ فصل نخست به مفهوم‌شناسی واژگان کلیدی و پرتکرار تحقیق اختصاص دارد، فصل دوم محور ولایت در قرآن کریم را بررسی می‌کند و فصل سوم به گونه‌های مختلف روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت می‌پردازد.»
به گفته نویسنده، گونه‌های هشت‌گانه روایات تفسیری بررسی‌شده در این اثر مشتمل است بر: تفسیر قرآن به قرآن، سبب نزول، شأن نزول، بطن و تأویل، اضافات تفسیری، جری و تطبیق، تفسیر روایی، بیان تمثیل
این اثر، تلاشی علمی ـ پژوهشی در جهت شناخت نظام‌مند روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) و تبیین پیوند ژرف میان این روایات و اصل ولایت در قرآن کریم به‌شمار می‌رود.
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر فضیلت در مقام ناقد، به بررسی و نقد کتاب «گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت»، اثر سرکار خانم برقرار (طلبه سطح چهار مدرسه) پرداخت.
وی در آغاز سخنان خود ضمن تقدیر از تلاش علمی نویسنده، اظهار داشت: «اصل اقدام به مطالعه، تحقیق و تألیف، همراه با زحمت فکری و جسمی، شایسته تقدیر است. عنوان اثر نیز مسئله‌محور و نسبتاً گویا انتخاب شده است.»
دکتر فضیلت در ادامه، به جنبه‌های ارزشمند محتوایی کتاب اشاره کرد و افزود: «نویسنده صرفاً به نقل دیدگاه‌ها بسنده نکرده و در برخی موارد اظهار نظر نقادانه دارد؛ برای نمونه در بحث جری و تطبیق، بیان می‌کند که برخی دانشمندان علوم اسلامی این دو مفهوم را معادل بطن قرآن دانسته‌اند، اما نگارنده بر این باور است که جری و تطبیق ناظر به مصادیق خارجی آیات است، در حالی که بطن قرآن، شامل معانی طولی و عرضی آیات است و جری و تطبیق می‌تواند یکی از مصادیق معانی بطنی به‌شمار آید.»
با این‌حال، ناقد علمی اثر، مجموعه‌ای از نکات اصلاحی و ضعف‌های پژوهش را نیز برشمرد و خاطرنشان کرد:
۱. توزیع نامتوازن حجم مطالب: از مجموع ۹۱ صفحه کتاب، بیش از نیمی (در حدود ۵۰ صفحه) به مباحث مفهومی مقدماتی اختصاص یافته و تنها بخش پایانی به موضوع اصلی یعنی گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) پرداخته است.
۲. عدم انسجام میان فصول سه‌گانه: کتاب در سه فصل شامل «مفهوم‌شناسی»، «ولایت در قرآن» و «گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع)» تنظیم شده است، اما ارتباط زنجیره‌ای میان این فصول به‌صورت منسجم مشاهده نمی‌شود.
۳. نبود تمرکز بر مسئله اصلی تحقیق: فصل سوم، موضوع اساسی پژوهش را تشکیل می‌دهد و انتظار می‌رفت مسئله اصلی در قالب پرسش مرکزی طرح شود و فصول اثر براساس زیرمسائل پژوهشی شکل بگیرد تا پیوستگی مفهومی میان بخش‌ها برقرار گردد.
۴. غیبت عنوان محوری کتاب در بدنه متن: ناقد تأکید کرد که عنوان اصلی، یعنی گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت، در لایه‌های متن به‌طور ساختاری و منسجم حضور ندارد و عناوین فرعی برآمده از آن، زنجیره منطقی تشکیل نمی‌دهند.
۵. ابهام در تعریف مسئله پژوهش: نویسنده به روشنی بیان نکرده است که مقصود از گونه‌شناسی روایات تفسیری، شناسایی انواع و طبقه‌بندی منظم روایات اهل‌بیت در حوزه دفاع از ولایت است، امری که می‌توانست به تسهیل بهره‌مندی از این روایات بیانجامد.
۶. خطاهای تایپی و ویرایشی متعدد: مانند کاربرد نادرست برخی واژگان («گرشت» به جای «گذاشت»)، استفاده نامناسب از ویرگول، عدم رعایت نیم‌فاصله، نبستن پرانتز، تکرار منابع و اشتباهات جزئی در شیوه ارجاع‌دهی.
۷. ابهام در روش پژوهش: اگرچه در مقدمه روش تحقیق «توصیفی ـ تحلیلی» ذکر شده است، اما اهداف، پرسش اصلی و نتایج تحقیق به‌صورت مشخص بیان نشده‌اند.
۸. انحراف از محور اصلی در فصل مفهوم‌شناسی ولایت: به گفته ناقد، نویسنده به جای تمرکز بر مفهوم ولایت در روایات اهل‌بیت(ع)، به بررسی ولایت در دیدگاه فقها، متکلمان و عرفا پرداخته و از موضوع اصلی پژوهش فاصله گرفته است.
۹. وجود عبارات ناقص یا مبهم: نظیر جمله «قرآن مجید کتابی همگانی و همیشگی است؛ لذا همان‌طور که شامل مردمان زمان نزول می‌باشد، بر آینده و گذشته نیز منطبق می‌باشد»، که نیازمند دقت بیشتری در بیان و ویرایش علمی است.
۱۰. لزوم تقویت ساختار استدلالی: دکتر فضیلت تأکید کرد که مبانی، ادله و نتایج باید به‌صورت سلسله‌وار و منطقی مطرح شوند؛ به‌گونه‌ای که هر نتیجه مبتنی بر ادله و هر دلیل مستند به مبانی روشن باشد.
۱۱. تفکیک میان نتیجه و خلاصه: وی یادآور شد که نتیجه تحقیق نباید صرف تکرار مطالب پیشین باشد، بلکه باید آیینه‌ی کشف جدید یا دستاورد نهایی پژوهش به‌شمار رود.
در پایان، دکتر فضیلت ضمن ارزیابی کلی، کتاب را گامی علمی و شایسته در مسیر پژوهش‌های تفسیری دانست، هرچند نیازمند بازنگری در ساختار، انسجام فصل‌ها و تبیین دقیق‌تر چارچوب مسئله و روش تحقیق است.
پس از ارائه نقد جامع علمی توسط حجت‌الاسلام دکتر فضیلت بر کتاب «گونه‌شناسی روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) در دفاع از ولایت» سرکار خانم برقرار، نویسنده اثر و طلبه سطح چهار مدرسه علمیه، ضمن پذیرش نکات مطرح‌شده، اعلام کرد که در صدد رفع ایرادات مذکور خواهد بود.
"