پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده: از جمله قواعدي كه در قراردادهاي همچون بيع ،اجاره، و عاريه مورد استناد فقها قرار گرفته است قاعده (عرق ظالم) مي باشد اين قاعد بخاطر مسيوليت هاي ناشي از آن داراي اهميت ويژه اي است كه در موارد مختلفي مورد استناد فقها قرار گرفته است از جمله در باب مساقات ومزارعه و....عرق از لحاظ فقهي به معناي هر گونه آثاري كه شخص متصرف در زمين ايجاد كرده است كه اين آثار مي تواند از قبيل: ساخت و ساز هاي غير مجاز كشت و كار و درخت كاري يا حفر چاه و...باشد. بر اساس مفاد اين قاعده هركسي كه زمين ديگري را بدون اذن مالك آن تصرف كند و در آن به تصرفات خود از قبيل ساخت وساز حفر چاه درختكاري و...بپردازد نه تنها مالك زمين نمي شود بلكه بايد اين اقدامات و آثاري را ك در زمين ايجاد كرده از ميان ببرد. در صورت‌ عدم‌ اقدام‌، مالك‌ حق‌ خواهد داشت‌ كه‌ به‌ تخريب‌ آثار و بازپس‌گيري زمين‌ خود اقدام‌ كند؛ علاوه بر اين تعدي و تجاوز به‌ اموال‌ ديگران‌ طبق‌ قواعد باب‌ ضمان‌؛ مانند علي‌اليد و احتـرام‌، جـايز نيست‌ و مسئوليت‌ شرعي‌ دارد. بنابراين تصـرفات‌ شـخص‌ در امـوال‌ ديگـران‌ ماننـد ساختمان‌ سازي و درختكاري و....كه‌ در زمين‌ ديگران‌ ايجاد مي‌كند بايد با اذن‌ مالك‌ زمين‌ باشد. در غير اين صورت طبق قاعده عرق ظالم با آن برخورد مي شود. باتوجه به اينكه روشي كه براي اين تحقيق به كار گرفته شده است روش توصيفي_تحليلي است. براي اين منظور از ابزارهايي ، از جمله، استفاده از منابع موجود در كتابخانه ها و بانك هاي اطلاعاتي و منابع معتبر الكترونيكي استفاده خواهد شد. كه به بررسي مستندات قاعده مصاديق و اركان آن پرداخته شده و با توجه به اينكه در رابطه با اين موضوع كتاب يا پايان نامه اي كار نشده و تنها مقاله اي با عنوان مباني و كاربرد فقهي قاعده عرق ظالم نوشته علي تولاي كه در آن به بررسي فقهي اين قاعده و مفاد و مستندات آن پرداخته شده است.از طرفي با توجه به مسائل جديدي كه در جامعه امروزي وجود دارد از قبيل: ساخت و سازهاي غيرمجاز حفرچاها،كشف طلا و معادن و همچنين در باب مساقات و مزارعه به دليل عدم آگاهي طرفين و يا ندانستن حكم مسئله سبب اختلافات و درگيري هاي در ميان مردم شده است.لذا در تحقيق پيش رو به بررسي قاعده عرق ظالم با تاكيد برمصاديق جديد آن پرداخته شده است. واژگان كليدي: قاعده عرق ظالم، علي اليد، ضمان، لاضرر، ظالم،عاريه، اجاره