پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

اهداف مقدس الهي به عنوان شارع و قانون‌گذار حقيقي، در جهت رسيدن انسان‌ها به سرمقصد كمال و سعادت، منجر به وضع قوانين و مقرراتي دقيق، صحيح، جامع، يكپارچه و كاربردي براي همه بشريت در همه‌ي عصرها شده است، يك بخش از اين قوانين از احكامي تشكيل مي‌شود كه مي‌توان آن را به دو دسته تاسيسي و امضايي تقسيم كرد. احكام تاسيسي ظاهرا سابقه‌اي نداشته، اما دسته‌ي دوم مربوط به عملكردهاي رايج عقلا قبل از اسلام است، هرچند بسياري از اين عملكردها، فاقد حجيت ذاتي هستند، اما شارع مقدس با دستگاه تشريعي خود بخش عمده‌اي از سيره و شيوه‌ي عقلا را امضا، اعتبار و جايگاهي اثربخش و ارزشمند بخشيده است، البته اين سخن به معناي تاييد تمامي سيره‌ها نيست، بلكه برخي از آن‌ها مورد ردع شارع واقع شده‌اند. لذا اين تحقيق با روش كتابخانه‌اي و شيوه‌ي توصيفي تحليلي، در پي پاسخ‌گويي به اين سوال است كه ملاك‌ها و مصاديق احكام امضاييه از منظر فقهاي اماميه چيست؟ با كاوش صورت گرفته مشخص مي‌شود: برخي سيره‌هاي عقلا همانند بيع و بسياري عقود و ايقاعات مطلوب و داراي مصالح فراوان، موجب استواري نظام اجتماعي بوده، لذا به امضاي شارع مقدس درآمده، برخي ديگر همانند اقسام ازدواج‌هاي قبل از اسلام با قيود و شروطي، گسترده يا محدود گشته و برخي شيوه‌ها مانند ربا و قمار، با وجود مفاسد دنيوي و اخروي، مورد ردع و نهي جدي قرار گرفته است، در اين ميان روش‌هايي نيز همانند برده‌داري در ميان مردم رواج داشته كه با وجود مطلوب نبودن و مخالفت با فطرت، كرامت و ارزش‌هاي انساني، بنيان زندگي انسان‌ها برپايه‌ي آن مي‌چرخيد. چنان‌كه ردع، منع و محو شدن ناگهاني آن اثرات زيان‌بخشي همچون مرگ بسياري از بردگان بي‌سرپناه، ايجاد اختلال در نظام اجتماعي و حتي رويگرداني مردم از دين را در پي داشت. لذا با توجه به حكمت‌هاي نهفته، ابتدا با شرايط، قيود و قوانيني سخت مورد پذيرش قرار گرفت، سپس با بيان عظمت، جايگاه و كرامت انساني، معرفي تقوا به‌عنوان امتياز ويژه‌ انسان‌ها، نشر مهر و عطوفت، آثار آزاد كردن بردگان، قراردادن كفاره‌ي بسياري گناهان و ... برنامه‌اي زمان‌مند براي محو كردن تدريجي آن ارائه داد. بنابراين پژوهش حاضر با رويكردي جديد در‌‌پي بررسي ملاكات و مصاديق احكام امضائيه از ديدگاه فقهاي اماميه و تبيين جايگاه احكام امضائيه در اسلام مي‌‌باشد.