پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

كعب بن ماتع حميري مشهور به كعب‌الاحبار از بزرگترين دانشمندان يهودي در يمن كه بعد از اسلام آوردن توانسته در دوران برخي خلفاء از كتاب‌هاي اسرائيلي جهت انحراف اذهان مسلمانان از مباني و تفسير اهل بيت (عليهم السّلام) به نقل حديث و داستان‌سرايي بپردازد. به طوري كه وارد ساختن اين گونه روايات در منابع تفسيري همچون تفسير مجمع البيان و روض الجنان قابل مشاهده است. حال اين مسأله مطرح مي‌شود كه اين گونه روايات در اين تفاسير چه جايگاهي دارد. به همين دليل با بررسي انجام شده پي برديم كه در اين دو تفسير روايات كعب‌الاحبار ديده مي‌شود كه علاوه‌بر نقل آنها به نقد آن پرداخته‌اند و خالي از رد و عدم پذيرش اين روايات در اين تفاسير نيست. روش تحقيق حاضر به صورت كتابخانه‌اي و توصيفي - تحليلي است. از اين‌رو براي بررسي چنين مسأله‌اي از منابع مهمي همچون «مجمع البيان»، اثر علّامه طبرسي، «روض الجنان» اثر ابوالفتوح رازي و «جايگاه اقوال كعب الاحبار در تفاسير شيعي تا اواخر قرن دهم» اثر سحر يوسفي بهره گرفتيم. مهمترين نتايج به دست آمده اين است كه علّامه طبرسي و ابوالفتوح رازي نسبت به روايات كعب‌الاحبار گاهي بدون داوري به دليل عدم توجه مفسّر به روايت و نقل آن در كنار ساير اقوال و يا اظهار بي‌اطلاعي نسبت به آن مورد نقد جدي قرار نداده‌اند. و گاهي به دليل عدم تعارض با روايات ديگر و يا با نقل يا تفسير مشابه آن را پذيرفته‌اند. و گاهي با استناد به احاديث معصومين (عليهم السّلام) و يا به دليل تناقض با نص قرآن آن را رد كرده‌اند. و اين موضع‌گيري‌ها در بخشهاي مختلف گونه‌شناسي قرآن اعم از تبيين واژه قرآني، شرح و توضيح آيات، تبيين آيه در قالب بيان مصاديق، تطبيق آيات قرآن با تورات، بيان اوصاف و نقل جزئيات قصص قرآن و بيان خواص آيه، توسط مفسّران پرداخته شده است.