پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور

چكيده فرازهاي متعددي در دعاي جوشن كبير وجود دارد كه احاطهي علم الهي به تمامي موجودات را بيان ميكند. با يك تقسيمبندي عقلي ميتوان علم فراگير الهي به تمامي موجودات را شامل علم الهي به ذات خويش و مخلوقات دانست. البته تعلق علم الهي به مخلوقات در مقام ذات و فعل است. آيات قرآن كريم و روايات، احاطهي علم الهي به ذات خويش و مخلوقات را تأييد و اثبات مينمايد. در حكمت متعاليه نيز علم الهي به ذات خويش از طريق قواعدي همچون بالفعل بودن موجود مجرد و اتحاد عقل و عاقل و معقول در اين وجود و همچنين قاعدهي معطي الشي لايكون فاقدا له به اثبات ميرسد. و علم الهي به ساير مخلوقات نيز در مقام ذات از طريق قاعدهي بسيط الحقيقه كل الاشيا و تشكيك و اصالت وجود به اثبات ميرسد. نا گفته نماند كه حكمت متعاليه ديدگاه مكتب مشا و اشراق را در اين زمينه داراي اشكال وناقص ميداند. واز آنجا كه خداي متعال را علت تام همه مخلوقات و معلولها را عين فقر و ربط به واجبالوجود ميداند، علم الهي به مخلوقات در مقام فعل را نيز اثبات مينمايد. و تا حدي ديدگاه مكتب اشراق را پذيرفته و البته تكميل مينمايد. بايد خاطر نشان كرد كه علم پيشين الهي مسألهي بسيار سختي هست كه حتي فلاسفهي بزرگ هم در آن دچار لغزش و اشتباه شدهاند. افراد در مسألهي پذيرش علم الهي سه دسته شدهاند: عدهاي علم پيشين الهي را پذيرفته و منكر اختيار شدند و عدهاي بر عكس گروه اول و دسته سوم همچون ملاصدرا هم علم پيشين الهي و هم اختيار را پذيرفتند. حكمت متعاليه از راه برهان يعني قاعدهي بسيط الحقيقه كل الاشياء و عرفان يعني اتحاد ذات با اسماء و صفات، شبهه جبر ناشي از علم پيشين الهي را حل مينمايد.پيروان حكمت متعاليه نيز پاسخ اين مكتب را پذيرفته و در اين ميان علامه طباطبايي راه بهتري معروف به اطلاق ذاتي بيان ميكند كه ميتواند ما را سريعتر به مقصود برساند.